مقوله ناز در ادبیات فارسی! از نگاه انسان امروز و جامعه امروز
مشهورترین شعری که با مضمون ناز و نیاز در شعر فارسی به یاد می‌آید، همان بیت معروف حافظ است که می‌گوید:
«میان عاشق و معشوق فرق بسیار است؛ چو یار ناز نماید، شما نیاز کنید»
اما به‌جز ناز در ادبیات فارسی مترادفات دیگری مانند «غمزه، کرشمه، غنج و دلال» هم به معنای ناز معشوق استفاده می‌شده است. اگرچه ناز و نیاز را باید طبق زمانه روز تعبیر کرد؛ اما معنای این واژه در سنت‌های ما چنان رخنه کرده که گاهی خودمان هم متوجه‌اش نمی‌شویم.
به گفته احمد کریمی حکاک، استاد بازنشسته (ممتاز) ادبیات فارسی دانشگاه مریلند، درباره جایگاه ناز در ادبیات فارسی «معنای کلمات در ادبیات کهن در طول زمان تغییر می‌کند. بنابراین وقتی حافظ از ناز و نیاز می‌گوید، همان چیزی نیست که شاملو یا اخوان می‌گویند. هر چیزی در گذر زمان در حال تغییر است، حتی ناز و حتی نیاز.»
کریمی حکاک می‌گوید: «وقتی در دوران امروز زندگی می‌کنیم و می‌خواهیم انسان امروز خودمان باشیم، دیگر نمی‌توانیم از غزل حافظ مدد بخواهیم تا کاری را که انجام دادیم، توجیه کنیم.»
جهان امروز برخلاف گذشته سعی بر راززدایی و ساده کردن همه چیز دارد، می‌گوید:
«حقیقت آن است که در جهان معاصر که از همه چیز راززدایی می‌شود و روابط انسانی همه‌روزه میل بیشتری به صراحت و وضوح می‌یابد، این سنت به مرور سیطره خود را از دست می‌دهد و چاره‌ای هم جز این نیست. هرچند که به باور من بر اساس روانشناسی متفاوت مرد و زن، هسته و کانون این مفهوم به گونه‌ای نهفته، اما کمرنگ همواره باقی خواهد ماند و فهم ظریف این تفاوت از قضا به دوام روابط عاطفی مرد و زن مدد خواهد رساند. اقتضای جهان امروز و مشکلاتی که در ارتباط متقابل زنان و مردان به وجود آمده، شفافیت بیشتری را در گفتار و رفتار ایجاب می‌کند.
در جهان گذشته زن و مرد بی‌آمیختگی جدی با مرزهای جدی در دو جهان تقریبا متفاوت می‌زیستند. در شعر کلاسیک معمولا عاشق و معشوق از دو قبیله یا دو تیره متفاوت‌اند. معشوق توسط نگاهبان‌هایی حراست می‌شود (مفهوم رقیب در شعر فارسی) و حریم او مانعی جدی در وصال است. عاشق خوش است به خواری هجر و نگاه دورادور. اما در جهان معاصر با این آمیختگی جدی که از کودکی تا کهنسالی میان این دو جنس وجود دارد، باید شفافیت، صراحت و دوری از ابهام در درخواست‌ها و انتظارات حاکم گردد.»
به گفته این استاد ادبیات فارسی کارکرد اصلی مقوله ناز در واقع تقویت عشق است:
«معشوق دیدار می‌نماید و همزمان پرهیز هم می‌کند و در این ابهام کارِ او، بازار گرمی و دمیدن در کوره عشق و برافروختن اشتهای عاشق است. در عین حال ناز معشوق خاصیت دیگری نیز دارد. و آن القای حس وفاداری و قدرشناسی در صورت وصال است. این البته با روانشناسی انسان مرتبط است. موهبتی دیر به‌دست آمده که دایم لحظه وصل را به تاخیر می‌افکند، بیشتر سپاس‌داری می‌شود.»
- عضویت در کانال تلگرام رسانه هدهد کانادا
- هم اکنون شما هم عضو هفته نامه رسانه هدهد کانادا شوید
