علفزار، جلوه گشودگی زمین

حدود یک چهارم مساحت خشکی‌های زمین را مرتع‌ یا علفزار تشکیل می‌دهند. این دشت‌ها به خودی خود سرسبز و خرم هستند و نیاز به آبیاری ندارند.

لینک کوتاه :

حدود یک چهارم مساحت خشکی‌های زمین را مرتع‌ها یا علفزارها تشکیل می‌دهند. علفزار یک اکوسیستم وسیع و پرباد است که با گیاهان خودرو، گلها و بوته‌ها پوشیده شده است. این دشت‌ها به خودی خود سرسبز و خرم هستند و نیاز به آبیاری ندارند. در واقع تعریف اکوسیستم علفزار مربوط به مراتع یا زمین‌های کشاورزی نمی‌شود که به دست انسان ایجاد شده است. علفزارها مناطقی هستند که جنگل‌ها را از بيابان‌ها جدا می‌كنند.

با توجه به تفاوت‌های آب و هوایی، نام‌های متفاوتی براي این اکوسیستم در نقاط مختلف دنیا وجود دارد:

در آفریقا ساوانا (savanna)، در آمریکای شمالی و کانادا چمن‌زار (Prairie)، در استرالیا مراتع (rangelands)، درآسیا استپ و با نام (Steppes) و …

در غرب کانادا، در ایالت‌های آلبرتا، ساسکاچوان، مانیتوبا و شمال بریتیش کلمبیا، اکوسیستم علفزار وجود دارد.

پوشش گیاهی علفزار

علف‌های خودرو با ريشه‌های عميق، گياهان غالب در يك علفزار هستند. همچنین بوته‌های مختلف هم در یک مرتع وجود دارد. در علفزارها درخت نیز رشد می‌کند، ولی تعداد آنها کم است؛ كمتر از يك درخت در ۵۴۰ متر مربع.

علفزارها بر اساس اندازه گیاهان دسته‌بندی می‌شوند: علفزارهای بلند (با گیاهانی با ارتفاع بلندتر از یک و نیم متر)

چمن‌زارهای مختلط (با گیاهانی با ارتفاع ۶۰ تا ۹۰ سانتی‌متر)

علفزارهای کوتاه

گیاهان موجود در علفزارها با شرایط خشک‌سالی طولانی مدت، سازگار هستند. بسیاری از آن‌ها دارای ریشه اصلی عمودی هستند که برای جذب آب به عمق خاک نفوذ می‌کند. برگ‌ها در فصل خشک می‌ریزند تا رطوبت را حفظ کنند. گیاهان مواد مغذی را برای استفاده در فصل خشک به صورت ریشه‌های بزرگ زیر زمینی مثل بنه و غده ذخیره می‌کنند. یکی از راه‌های حفظ برخی از گونه‌های گیاهی در مرتع و جلوگیری از چرا شدن توسط چرندگان، ترشح مواد تلخ است. همچنین برخی از این گیاهان دارای برگ‌هایی هستند که برای جویدن خیلی سفت هستند.

حیوانات علفزار

جانوران علفزار با شرايط پرباد و خشك تطبيق يافته‌اند. حيوانات چراکننده، جانوراني كه زير زمين لانه می‌سازند و شكارچيان شان و حشرات در این منطقه فراوانند. علفزارهای گرمسیری دارای بزرگ‌ترین تنوع حیوانات چرنده مانند غزال، فیل، زرافه، بز کوهی آفریقایی، بوفالو، آهوی آفریقایی و گورخر هستند. جایی که چرندگان حضور دارند، گوشت‌خواران نیزحضور دارند. گوشت‌خواران ساوانا شامل پلنگ، یوزپلنگ، کفتار، شغال و شیر هستند. حیوانات زیست‌بوم ساوانا پاهای بلند دارند. آن‌ها باید در دوره‌های خشکسالی و سایر شرایط نامساعد آب و هوایی، مسافت‌های طولانی‌تری را مهاجرت کنند. تحلیل مشابه در مورد پرندگان با بال‌ههای بلند نیز صادق است.

حیوانات علفزارهای کانادا شامل سنجاب، ملخ اسپارو، بز کوهی، غاز برفی، هریر شمالی، زاغی سیاه منقار، گرگ صحرایی آمریکای شمالی، باقرقره، جغد سوراخ نشین، گورکن، خرگوش‌های بزرگ شمال امریکا، اردک سرسیاه کوچک، غازکانادا، گوزن دم سفید، ملخ بالدارو سایر گونه‌های حیوانی هستند.

چرا وجود مرتع مهم است؟

مرتع یکی از منابع طبیعی تولید علوفه برای چرندگان وحشی و دام‌هاست. گیاهان مرتع اکسیژن تولید می‌کنند و دی اکسیدکربن جذب می‌کنند. همانطور که می‌دانیم برای کاهش گازهای گلخانه‌ای بسیار مهم است. مراتع کمک می‌کنند آب در سفره‌های زیرزمینی ذخیره شود. در هنگام بارندگی، در مراتع، گیاهان مثل سدهای کوچک جلوی سرعت آب را می‌گیرند و آب فرصت پيدا می‌کند و در زمين فرو رود. قنات‌ها، چشمه‌ها و چاه‌ها پر از آب شوند.

حفظ حاصلخیزی خاک و جلوگیری از فرسایش آن به وسیله آب و باد یکی دیگر مزایایی است که علفزارها ایجاد می‌کنند. گیاهان مراتع با گذشت زمان سنگ‌ها را به کمک ریشه‌های خود خرد کرده خاک تولید می‌کنند. همچنین گیاهان که می‌میرند کم کم تجزیه شده و خاک را حاصلخیز می‌کنند. ریشه گیاهان، خاک را به هم می‌چسباند و ساقه‌ها و قسمت هوایی گیاهان هم در مقابل باد و سیل مقاومت می‌کند و مانع می‌شود که خاک حفظ شود.

چه چیز مراتع را تهدید می‌کند؟

آنچه امروزه این اکوسیستم ارزشمند را تهدید می‌کند، می‌توان به صورت زیر خلاصه کرد:

1) چرای سنگین دام‌ها در مرتع: هر مرتعی میزان مشخصی علوفه تولید می‌کند. بنابراین تعداد مشخصی دام می‌تواند وارد مرتع شود. بايد مقداری علف سبز و برگ سبز روی گیاهان باقی بماند تا گیاهان بتوانند به رشد خود ادامه دهند. اگر از چرای دام‌ها بیش از ظرفیت مرتع جلوگیری نشود، ضربه جبران‌ناپذیری به گونه‌های گیاهی که حلقه‌های اکوسیستم غذایی مرتع وارد می‌شود.

2) چرای مرتع وقتی مرتع آمادگی چرا ندارد: مراتع در اواخر زمستان و اوایل بهار، نباید مورد چرا واقع شوند چون اولاً سطح مرتع مرطوب است و راه رفتن دام‌ها روی خاک باعث کوبیده شدن خاک می‌شود و خاک سفت شده و جوانه زدن دانه‌ها را مشکل می‌کند. ثانیاً همین مرطوب بودن سطح مرتع سبب می‌شود گیاهان در موقع چرا از ریشه در آيند. ثالثاً گیاهان در بهار خیلی ضعیف هستند و باید به آنها فرصت داده شود تا قوي شوند در غیر این صورت تدریجا از بین خواهند رفت.

3) بوته‌کنی: تاغزارها همیشه مورد هجوم افرادی قرار می‌گیرند که می‌خواهند از چوب تاغ به عنوان سوخت استفاده کنند. گیاه تاغی که پس از سال‌ها تلاش خود رشد می‌کند، با چند ساعت ضربه تبر یا اره از بین می‌رود.

4) تبدیل کردن مرتع به زمین کشاورزی: وقتی بارندگی خوب است در مراتعی که سر سبزترند، بعضی افراد مراتع را شخم می‌زنند و ضمن ریشه‌کن کردن نهال‌های خودرو، به صورت دیم کشاورزی می‌کنند. اگر محصول خوبی از این زمین برداشت نکنند یا در سال‌های بعد خشکسالی اتفاق بیفتد، این زمین‌های شخم خورده که دیگر گیاهی ندارند را به حال خود رها می‌کنند، اکوسیستم خود ساخته و طبیعی مرتع را از بین می‌برند و اکوسیستم ارزشمند مرتع را تبدیل به بیابان می‌کنند.

5) آتش‌سوزی مرتع: آتش‌سوزی می‌تواند به صورت طبیعی یا به دست انسان‌ها رخ دهد. در هر صورت آتش‌سوزی‌هایی که توسط بی‌احتیاطی انسان‌ها ایجاد می‌شوند بسیار بیشتر از آتش‌سوزی‌هایی است که به صورت طبیعی اتفاق می‌افتند. انداختن ته‌سیگار روشن در مراتع و روشن کردن آتش به هر صورت از این دسته عوامل هستند.