تعداد روزافزونی از دانشگاه‌ها، سازمان‌های علمی و نهادهای دانشگاهی در سراسر جهان به دلیل اتهامات مبنی بر همدستی مراکز علمی اسرائیل با اقدامات دولت این کشور علیه فلسطینی‌ها، روابط خود را با این مراکز قطع کرده‌اند. این روند بخشی از جنبش جهانی تحریم دانشگاه های اسرائیل است که هدف آن افزایش فشار بین‌المللی بر موسسههای دانشگاهی و دولت اسرائیل به دلیل نقششان در سرکوب فلسطینی‌ها است.
به گزارش وزارت بهداشت غزه، بیش از ۶۳,۰۰۰ نفر در این منطقه کشته شده‌اند که اکثریت آن‌ها غیرنظامی بودند و احتمالا تعداد واقعی قربانیان بسیار بیشتر است. کارشناسان مورد حمایت سازمان ملل تایید کرده‌اند که بخش‌هایی از غزه، که عمدتا به ویرانه تبدیل شده، اکنون درگیر قحطی «ساخت بشر» است.
در واکنش به این وضعیت، تعداد روبه‌رشدی از نهادهای دانشگاهی از موسسههای اسرائیلی فاصله گرفته‌اند. سال گذشته، دانشگاه فدرال «سئارا» در برزیل یک اجلاس نوآوری با یک دانشگاه اسرائیلی را لغو کرد و چندین دانشگاه در نروژ، بلژیک و اسپانیا روابط خود را با سازمان‌های اسرائیلی قطع کرده‌اند. دیگران، از جمله کالج «ترینیتی» دوبلین، در تابستان امسال به این روند پیوستند.
دانشگاه آمستردام برنامه‌ی تبادل دانشجو با دانشگاه عبری اورشلیم را لغو کرده است و انجمن اروپایی انسان‌شناسان اجتماعی اعلام کرده که با سازمان‌های علمی اسرائیل همکاری نخواهد کرد و اعضای خود را تشویق کرده است که از این تصمیم پیروی کنند.
هر چند که تمام کسانی که اقدام به قطع روابط کرده‌اند از جنبش جهانی تحریم دانشگاه های اسرائیل حایت نمی‌کنند، اما این حرکت نشان‌دهنده‌ی نگرانی‌هایی درباره‌ی پیوندهای میان نهادهای دانشگاهی، ارتش و دولت در اسرائیل است.
نقش دانشگاه‌های اسرائیل در بحران غزه
«استفانی آدام» از کمپین فلسطینی اظهار داشت که موسسههای دانشگاهی اسرائیل در «رژیم چندین دهه‌ای اشغال نظامی، آپارتاید استعماری و اکنون نسل‌کشی» همدست هستند. همچنین افزود که دانشگاه‌های جهان «تعهد اخلاقی و قانونی» دارند که روابط خود را با دانشگاه‌های اسرائیلی همدست قطع کنند. او این اقدام را بخشی از جنبش جهانی تحریم دانشگاه‌های اسرائیل دانست که به دنبال فشار بین‌المللی بر موسسات علمی اسرائیل است.
مخالفت برخی موسسات علمی با تحریم دانشگاه های اسرائیل
با این حال، تعداد کمی از سازمان‌ها در بریتانیا، فرانسه و آلمان اعلام کرده‌اند که روابط خود را با مراکز علمی اسرائیل قطع می‌کنند. «دانشگاه‌های بریتانیا» (UUK) اعلام کرده که از جنبش تحریم دانشگاه های اسرائیل حمایت نمی‌کند. سخنگوی UUK بیان کرد: «به‌عنوان یک نهاد نماینده، دانشگاه‌های بریتانیا به تبادل آزاد ایده‌ها، صرف‌نظر از ملیت یا مکان، متعهد هستند. بنابراین، ما از تحریم‌های عمومی دانشگاهی حمایت نمی‌کنیم. زیرا این اقدام نقض آزادی علمی محسوب می‌شود.» به همین ترتیب، انجمن سلطنتی نیز مخالفت خود را با تحریم دانشگاه‌ها اعلام کرده است.
«ونکی راماکریشنان»، برنده‌ی جایزه نوبل و رئیس پیشین انجمن سلطنتی، به گاردین گفت که در مورد تحریم‌ها احساسات دوگانه‌ای دارد: «از یک سو، رویکرد دولت اسرائیل به غزه به شدت نامتناسب بوده و به هزاران غیرنظامی، از جمله کودکان خردسال، آسیب رسانده است. از سوی دیگر، اکثر دانشگاهیان اسرائیلی که من می‌شناسم، از جمله چند دوست نزدیکم، از نتانیاهو و دولت او متنفرند. تحریم این افراد، کسانی را که مسئول اقدامات دولت اسرائیل نیستند و در واقع با وضعیت فلسطینی‌ها همدردی می‌کنند، مجازات می‌کند.»
«ایلان پاپه»، تاریخ‌نگار و دانشمند سیاسی اسرائیلی، اظهار داشت که بسیاری از دانشگاه های اسرائیل با وضعیت فلسطینی‌ها همدردی نمی‌کنند. او گفت: «اگر اینطور بود، آن‌ها را در میان چند صد اسرائیلی شجاعی که علیه جنگ به دلیل نسل‌کشی آن تظاهرات می‌کنند می‌دیدم. اکثریت قریب به اتفاق دانشگاه های اسرائیلی از خدمت در ارتش این کشور امتناع نمی‌کنند.»
پاپه افزود که این دانشگاه‌ها دوره‌ها و مدارک تحصیلی برای سرویس مخفی، پلیس و نهادهای دولتی ارائه می‌دهند که روزانه فلسطینی‌ها را سرکوب می‌کنند.
تحریم دانشگاه‌های اسرائیل؛ تصمیمی سخت اما ضروری
پاپه در مورد تحریم دانشگاه های اسرائیل گفت: «این تحریم، گفتگویی بسیار سخت اما ضروری با سازمان‌های دانشگاهی اسرائیل است که مسئولیت آن‌ها را در قبال نقششان به‌عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از یک نظام ستمگر روشن می‌کند. واقعیتی که ۷۷ سال ادامه داشته و اکنون به دانشگاه‌های اسرائیل گفته می‌شود که این رفتار هزینه‌ای دارد.»
«غسان سلیمان ابوسته»، جراح بریتانیایی-فلسطینی و رئیس دانشگاه گلاسکو، اظهار داشت که دانشجویان و دانشگاهیان در سراسر بریتانیا در چارچوب جنبش جهانی تحریم دانشگاه های اسرائیل تلاش کرده‌اند روابط علمی خود را با موسسات اسرائیلی محدود کنند. اما هیئت‌های حاکمه‌ی دانشگاه‌ها مانع این اقدامات شده‌اند.
او افزود که بسیاری از پژوهشگران به صورت غیررسمی اقداماتی انجام می‌دهند. «خشم از اقدامات اسرائیلی‌ها باعث شده که تعداد بیشتری از دانشگاهیان به صورت شخصی تصمیم بگیرند. همچنین در پروژه‌های مشترک با دانشگاه‌های اسرائیل مشارکت نکنند.» این حرکت، بخشی از روند تحریم دانشگاه های اسرائیل توسط فعالان علمی و دانشگاهی در سطح بین‌المللی است.
تاثیر تحریم دانشگاه های اسرائیل بر دولت
اثربخشی این تحریم‌ها بر پژوهشگران اسرائیلی یا دولت نتانیاهو هنوز مورد بحث است. برخی منابع در محافل دانشگاهی اسرائیل می‌گویند که این اقدامات تاکنون تاثیری بر تحقیقات یا ارتباطات با همکاران قدیمی آن‌ها نداشته است. با این حال، اگر جنبش جهانی تحریم دانشگاه‌های اسرائیل گسترش یابد، ممکن است این وضعیت تغییر کند.
کارشناسان تاکید دارند که همکاری‌های میان سازمان‌های اسرائیلی و دانشگاه‌های برجسته مانند دانشگاه‌های «آیوی لیگ» و اروپای غربی اهمیت زیادی دارد. علاوه بر این، موانع بر سر راه تامین مالی تحقیقات می‌تواند برای دانشگاه‌های اسرائیل و کل کشور بسیار مشکل‌ساز باشد، به‌ویژه با توجه به اینکه اقتصاد اسرائیل به شدت به علم و فناوری وابسته است.
کاهش سهم اسرائیل از بودجه تحقیقاتی اتحادیه اروپا
این نگرانی‌ها کاملا واقعی هستند؛ از سال ۲۰۲۱، اسرائیل مبلغ خالص ۸۷۵.۹ میلیون یورو (۷۴۰.۴ میلیون پوند) از برنامه‌ی «هورایزن» اروپا برای تحقیقات علمی دریافت کرده است. با این حال، در ماه ژوئیه، کمیسیون اروپا پیشنهاد کرد که مشارکت اسرائیل در این برنامه به‌طور جزئی تعلیق شود.
«توماس رگنیر»، سخنگوی کمیسیون اروپا، اظهار داشت: «این پیشنهاد بر نهادهای اسرائیلی شرکت‌کننده در شتاب‌دهنده EIC تاثیر خواهد گذاشت، که استارتاپ‌ها و شرکت‌های کوچک و متوسط (SMEs) با نوآوری‌های تحول‌آفرین و فناوری‌های نوظهور با کاربرد دوگانه، مانند امنیت سایبری، پهپادها و هوش مصنوعی، را هدف قرار می‌دهد.»
در حال حاضر، تعلیق کامل مشارکت اسرائیل در برنامه‌ی «هورایزن» اروپا بعید به نظر می‌رسد، زیرا ۱۰ کشور عضو معتقدند حفظ گفتگو با اسرائیل بهتر است. با این حال، نگرانی‌هایی وجود دارد که اسرائیل ممکن است از برنامه جانشین «هورایزن» اروپا، که قرار است از سال ۲۰۲۸ آغاز شود، محروم شود.
«آدام» گفت که نشانه‌هایی از تاثیرگذاری اقدامات دانشگاهی وجود دارد و اشاره کرد که در ماه مه ۲۰۲۴، دولت اسرائیل ۲۲ میلیون یورو (۱۹ میلیون پوند) به‌طور خاص برای مقابله با تحریم دانشگاه‌های اسرائیل به رهبری فلسطینی‌ها اختصاص داده است، در حالی که سهم اسرائیل از بودجه‌ی تحقیقاتی اتحادیه اروپا کاهش یافته است.
کاهش تعداد پژوهشگران اسرائیلی در اروپا
پنجشنبه گذشته فاش شد که از میان ۴۷۸ پژوهشگر اوایل‌مسیر انتخاب‌شده توسط شورای تحقیقات اروپا برای دریافت کمک‌های اولیه ۲۰۲۵ در چارچوب برنامه هورایزن اروپا، تنها ۱۰ نفر در اسرائیل هستند، در حالی که سال قبل از میان ۴۹۴ دریافت‌کننده، ۳۰ نفر اسرائیلی بودند. این امر باعث نگرانی در مورد «فرار مغزها» می‌شود، مشکلی که هم‌اکنون در حوزه‌ی پزشکی نیز مطرح است.
بازخورد پژوهشگران اسرائیلی
پژوهشگران اسرائیلی به گاردین گفته‌اند که دانشگاه‌ها هدف نادرستی برای تحریم‌ها هستند و برخی کارشناسان معتقدند تحریم دانشگاه‌های اسرائیل به‌تنهایی موثر نخواهد بود. با این حال، دیگران این رویکرد را ابزاری قدرتمند می‌دانند. «ابوسته» اظهار داشت: «تهدید تحریم دانشگاهی به‌تنهایی کافی است تا دولت اسرائیل را وادار به پایان دادن به این نسل‌کشی کند.»
منبع: دگاردین
