۷ اکتبر، در تقویم معاصر خاورمیانه، یادآور یکی از تلخ‌ترین و پیچیده‌ترین درگیری‌های دهه‌های اخیر است. روزی که نبرد اسرائیل و غزه آغاز شد و منطقه را در بحرانی بی‌سابقه فرو برد.
در دومین سالگرد این واقعه، این جنگ از نبردی داخلی بین حماس و اسرائیل به جنگی فرسایشی با ابعاد مختلفی تبدیل شده که هیچ پایانی برای آن متصور نیست.
آغاز نبرد اسرائیل و غزه؛ ترکیدن بغضی هفتاد و پنج‌ساله
بامداد ۷ اکتبر ۲۰۲۳، برای نخستین بار از زمان جنگ ۱۹۴۸ اعراب و اسرائیل، جنبش حماس و چند گروه شبه‌نظامی فلسطینی دیگر اقدام به حملات مسلحانه علیه اسرائیل کردند. در این حملات، تعدادی از ساکنان اسرائیل کشته و حدود ۲۵۰ نفر نیز به‌عنوان اسیر (گروگان) گرفته شدند.
در واکنش به نبرد میان اسرائیل و غزه و با هدف آزادسازی گروگان‌های اسرائیلی، اسرائیل تاکنون نوار غزه را زیر حملات گسترده‌ی نظامی قرار داده است. این حملات، علاوه بر عملیات نظامی مستقیم، شامل کشتار غیرنظامیان، از جمله زنان و کودکان، حمله به مراکز امدادی و اردوگاه‌های آوارگان و ممانعت از ورود مواد غذایی و کمک‌های بشردوستانه به غزه بوده است. اقداماتی که از دید ناظران بین‌المللی، نشانه‌ی تشدید جنایت و نسل‌کشی در این منطقه‌ی محاصره‌شده تلقی می‌شود.
از اقدامی تلافی‌جویانه تا جنگی تمام عیار
بر همین اساس آنچه که در ابتدا فقط اقدامی تلافی‌جویانه و درگیری مرزی تلقی می‌شد، به جنگی تمام‌عیار تبدیل شد که هم در میدان نظامی و هم در عرصه دیپلماسی، جهان را به لرزه درآورد. از آن زمان تاکنون حملات بی‌وقفه اسرائیل به غزه ۱.۹ میلیون فلسطینی آواره، ۶۷ هزار و ۱۳۹ فلسطینی کشته و ۱۶۹ هزار و ۵۸۳ فلسطینی مجروح شده است.
بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت در طی این مدت بیش از ۵ هزار فلسطینی در نوار غزه در پی آسیب‌های وارده در جنگ قطع عضو شده و حدود ۴۲ هزار فلسطینی در نوار غزه از آسیب‌هایی رنج می‌برند که زندگی آن‌ها را به دلیل درگیری‌های مستمر تغییر داده که یک چهارم این مجروحان را کودکان تشکیل می‌دهند.
مرگ ۲۵۴ خبرنگار در نبرد اسرائیل و غزه
از آغاز نبرد اسرائیل و غزه تاکنون تعداد زیادی از نیروهای امدادی فلسطینی و بین‌المللی، کادر درمان غزه و حتی خبرنگاران زیر حملات اسرائیل کشته شده‌اند.
بنابر جدیدترین آمارها تا زمان نگارش این گزارش بالغ بر ۲۵۴ خبرنگار در حین کار یا محل کارشان در غزه کشته شده‌اند. این درحالی است که از نظر قوانین بین‌المللی خبرنگاران نباید مورد تهاجم قرار گیرند.
قحطی و محاصره؛ چهره تلخ نبرد اسرائیل و غزه
شاید بتوان گفت غم‌انگیزترین بخش نبرد اسرائیل و غزه، محاصره‌ی کامل ساکنان این منطقه و ممنوعیت ورود هرگونه کمک غذایی و امدادی به آن‌هاست. به‌گزارش سازمان ملل متحد، از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ تاکنون، بیش از ۴۵۷ نفر از ساکنان غزه بر اثر گرسنگی جان باخته‌اند که ۱۵۲ نفر از آنان کودک بوده‌اند.
نشریه‌ی فارن افرز در مقاله‌ای به قلم «الکس دی‌وال»، با اشاره به بحران انسانی در غزه می‌نویسد: «امروز افزایش در جنایات گرسنگی ممکن است پیش‌بینی‌کننده‌ی وضعیت‌های بدتر در آینده باشد.
با مشاهده‌ی فقدان پاسخگویی در تیگرای، ماریوپل، الفاشر و اکنون شهر غزه، خودکامگان و جنگ‌سالاران در هر یک از ده‌ها کانون بحرانی جهان ممکن است فرصت را غنیمت شمرده و از این سلاح وحشتناک استفاده کنند.»
این هشدار، نشانه‌ی نگرانی جامعه‌ی بین‌المللی از تبدیل گرسنگی به ابزار جنگی در مناقشات مدرن است.
آمار تکان‌دهنده از مرگ بر اثر گرسنگی
از ۲۲ اوت، زمان انتشار گزارش «طبقه‌بندی یکپارچه سطح امنیت غذایی» (IPC) درباره‌ی قحطی در غزه، تاکنون ۱۷۹ نفر از جمله ۳۷ کودک به دلیل گرسنگی و سوءتغذیه جان خود را از دست داده‌اند. این گزارش بخشی از تلاش‌های سازمان ملل برای پایش و هشدار نسبت به بحران غذایی در مناطق جنگ‌زده است.
گزارش‌های جهانی از وقوع قحطی در غزه
در اواخر اوت، دو نهاد معتبر بین‌المللی درباره‌ی وضعیت غزه به نتیجه‌ای مشابه و نگران‌کننده رسیدند: قحطی در غزه با «شواهد منطقی» در حال وقوع است.
این دو نهاد عبارت‌اند از:
- طبقه‌بندی یکپارچه مراحل امنیت غذایی (IPC) وابسته به سازمان ملل متحد
- شبکه سیستم‌های هشدار اولیه قحطی (FEWS NET) مستقر در ایالات متحده، که زیر نظر آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا (USAID) فعالیت می‌کند.
هر دو نهاد با استفاده از معیارهای سخت‌گیرانه، پنج سطح فزاینده از ناامنی غذایی را تعریف می‌کنند که «قحطی» بالاترین و بحرانی‌ترین سطح آن‌هاست.
بحران دست‌ساز بشر؛ راهی برای توقف
طبق ارزیابی IPC، غزه در سطح ۵ ناامنی غذایی قرار گرفته است. سطحی که به معنای وقوع واقعی قحطی است. این سازمان تأکید می‌کند که چون این بحران کاملاً دست‌ساز بشر است، در صورت اقدام فوری جامعه‌ی جهانی می‌توان آن را متوقف و حتی معکوس کرد.
برای ماه‌ها، گرسنگی در غزه به یکی از نمادهای بحران انسانی قرن حاضر تبدیل شده و توجه جهانیان را به مسئولیت نهادهای بین‌المللی در جلوگیری از تداوم این فاجعه جلب کرده است.
عقب‌نشینی‌های نسبی و بحران انسانی
در اوایل سال ۲۰۲۴، علی‌رغم وجود نبرد سنگین میان اسرائیل و غزه، اسرائیل اعلام کرد از برخی بخش‌های شمال غزه عقب‌نشینی کرده است. همچنین در طول سال، تلاش‌های مکرر برای تبادل اسرا و آتش‌بس انجام شد، اما اغلب شکست خورد.
در اکتبر ۲۰۲۴، اسرائیل دستور تخلیه بیت لاهیا و دیگر محله‌ها را صادر کرد و بسیاری از فلسطینی‌ها به‌اجبار آواره شدند.
تا مه ۲۰۲۴، نقشه‌های نظامی نشان می‌داد که مناطق امن روزبه‌روز کوچک‌تر می‌شوند. همچنین خطوط نبرد تغییر می‌کنند؛ غزه به بخش‌های مجزا تقسیم شده بود.
در ۲۸ مه ۲۰۲۵، رسانه‌ها از «۶۰۰ روز جنگ» پس از واقعه هفتم اکتبر خبر دادند. در این مدت، جمعیت غزه تقریبا به‌طور کامل آواره و ده‌ها هزار نفر کشته شده بودند.
ژانویه ۲۰۲۵، اولین توافق آتش‌بس
در ژانویه ۲۰۲۵، اسرائیل و حماس به توافق آتش‌بسی دست یافتند که هدف آن پایان دادن به ۱۵ ماه نبرد اسرائیل و غزه بود. آتش‌بس از ۱۹ ژانویه ۲۰۲۵ اجرایی شد. این توافق شامل آزادی مرحله‌ای گروگان‌ها و زندانیان و نیز ورود محدود کمک‌های بشردوستانه به غزه بود.
در طول آتش‌بس، چند دور تبادل زندانیان فلسطینی و گروگان‌های اسرائیلی انجام شد. همچنین کمک‌های بشردوستانه از گذرگاه‌هایی مانند کرم‌شالوم به غزه رسید، هرچند با محدودیت.
مارس ۲۰۲۵: فروپاشی آتش‌بس و حملات تازه
در ۱۸ مارس ۲۰۲۵، اسرائیل حمله‌ای گسترده به سراسر غزه آغاز کرد و به آتش‌بس پایان داد. این حمله شامل بمباران‌های سنگین در رفح، شهر غزه و خان یونس بود.
وزارت بهداشت غزه از کشته شدن صدها نفر (بیش از ۴۰۰ نفر در روز نخست) خبر داد که بسیاری از آن‌ها زن و کودک بودند. در روزهای بعد، اسرائیل دوباره عملیات زمینی را گسترش داد. کریدورهای کلیدی را به تصرف درآورد و شمال و جنوب غزه را از هم جدا کرد.
در ۲۳ مارس ۲۰۲۵، حمله‌ای در رفح به کاروان آمبولانس و خودروهای امدادی منجر به کشته شدن دست‌کم ۱۵ امدادگر شد. این واقعه به «کشتار امدادگران رفح» شهرت یافت.
کاروان صمود، نمایندگانی از سراسر دنیا
ریشه نام صمود برگرفته از مفهوم پایداری و مقاومت در برابر فشارها و محدودیت هاست. این ناوگان در چارچوب چهار ائتلاف اصلی شامل جنبش جهانی به غزه (GMTG) ائتلاف ناوگان آزادی (FFC) ناوگان صمود مغرب و صمود نوسانتارا سازماندهی شده است. تلاش‌های اولیه برای اجاره کشتی‌ها با مقاومت شرکت‌ها روبرو شد. زیرا این شرکت‌ها از مصادره احتمالی کشتی‌ها توسط ارتش اسرائیل بیم داشتند. بنابراین سازمان دهندگان ناوگان ناچار به خرید مستقیم کشتی‌ها شدند تا این مأموریت انسانی تحقق یابد.
ناوگان جهانی صمود (Global Sumud Flotilla) در سال ۲۰۲۵ با هدف شکستن محاصره دریایی غزه شکل گرفت. درنتیجه به بزرگترین ناوگان کمک‌رسانی انسانی در جهان تبدیل شد. این ناوگان با ترکیب کشتی‌ها و قایق‌های کوچک و بزرگ و مشارکت هیئت‌هایی از ۴۴ کشور از بنادر اسپانیا حرکت خود را آغاز کرد و در ادامه به بنادر تونس و یونان رسید. ایده تشکیل این کاروان از تلاش‌های جمعی فعالان حقوق بشر و سازمان‌های غیردولتی شکل گرفت. همچنین محور اصلی آن حمایت از مردم غزه بدون وابستگی به هیچ دولت یا حزب سیاسی است.
ناوگان جهانی صمود شامل ۵۰ کشتی و قایق کوچک و بزرگ است که هیئت‌هایی از شش قاره جهان را در خود جای داده اند. اعضای این ناوگان شامل فعالان پزشکان، وکلا، هنرمندان و دانشمندانی است که همگی به صورت داوطلبانه در این مأموریت شرکت کرده اند. از جمله اعضای کمیته راهبری این کاروان می‌توان به گرتا تونبرگ، ملانی شوایزر و سیف ابوکشک اشاره کرد که نقش کلیدی در مدیریت و هماهنگی آن دارند.
حمله اسرائیل به کاروان صمود
از زمان تشکیل این کاروان و حرکت آن به سمت غزه بارها اسرائیل به آن‌ها هشدار داد که دست از این اقدام بکشند. در بین راه نیز در چند مرحله به وسیله پهپاد به آن‌ها حمله کرد ولی این کاروان به راه خود ادامه داد تا اینکه در نهایت پیش از رسیدن به سواحل غزه تمام سرنشینان این کاروان دستگیر و بازداشت شدند.
دوم اکتبر ۲۰۲۵، اسرائیل جاده اصلی خروج از شهر غزه را بست و به ساکنان باقی‌مانده هشدار داد که آخرین فرصت برای خروج است. ارتش اعلام کرد که بازگشت به شهر ممکن نخواهد بود.
در همان روز، اسرائیل کاروان دریایی حامل کمک‌های بشردوستانه را متوقف کرد. هم‌زمان، حملات هوایی اسرائیل به نقاط مختلف غزه ادامه یافت و ده‌ها فلسطینی، از جمله کودکان، جان خود را از دست دادند.
طرح صلح ترامپ برای کسب جایزه صلح یا کمک به غزه؟
ترامپ که پیش از این بارها خود را مستحق دریافت جایزه صلح عنوان کرده بود پس از دیدار با نتانیاهو، از طرح خود برای پایان جنگ غزه رونمایی کرد.
کاخ سفید با انتشار بیانیه‌ای در راستای طرح صلح ترامپ اعلام کرد: «غزه یک منطقه عاری از افراط‌گرایی و ترور خواهد بود که تهدیدی برای همسایگان خود ایجاد نمی‌کند. علاوه بر این، ظرف ۷۲ ساعت پس از پذیرش عمومی این توافق توسط اسرائیل، همه اسرا، زنده و مرده، بازگردانده خواهند شد. در ادامه طرح صلح ترامپ آمده است: «پس از آزادی همه اسرا، اسرائیل ۲۵۰ زندانی محکوم به حبس ابد به علاوه ۱۷۰۰ غزه‌ای را که پس از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ بازداشت شده‌اند، آزاد خواهد کرد.»
کاخ سفید تاکید کرد: «ایالات متحده گفت‌وگویی بین اسرائیل و فلسطینی‌ها برقرار خواهد کرد تا در مورد افق سیاسی برای همزیستی مسالمت‌آمیز و مرفه به توافق برسند.» طبق گفته کاخ سفید و طرح دونالد ترامپ، اگر هر ۲ طرف با این پیشنهاد موافقت کنند، جنگ بلافاصله پایان خواهد یافت.
پس از آن ترامپ مدعی شد که اگر رسیدن به این توافق به عنوان آخرین فرصت امکان‌پذیر نشود، جهنمی علیه حماس به پا خواهد شد که هیچ کس مانند آن را پیش از این ندیده است.
موافقت حماس با طرح صلح ترامپ
پس از مهلت تعیین شده، حماس با رعایت شروطی (مانند عقب‌نشینی اسرائیل از غزه و خلع سلاح حماس) از طرح صلح ترامپ استقبال کرد. همچنین تصمیم خود را در رابطه با طرح ۲۰بندی ارائه‌شده از سوی ترامپ پیرامون وضعیت غزه، در اختیار واسطه‌ها قرار داد.
در پی پذیرش مشروط طرح صلح ترامپ توسط حماس، رئیس جمهور آمریکا در شبکه اجتماعی خودش با استقبال از این موضوع، طرح خود را به صلحی فراتر از غزه نسبت داد. همچنین با انتشار پستی در این رابطه نوشت: «من معتقدم که حماس برای صلح پایدار آماده هستند. اسرائیل باید فوراً بمباران غزه را متوقف کند تا ما بتوانیم گروگان‌ها را به سرعت و ایمن آزاد کنیم. ما در حال حاضر در حال بحث در مورد جزئیاتی هستیم که باید بررسی شوند. این فقط مربوط به غزه نیست. بلکه مربوط به صلحی است که مدت‌هاست در خاورمیانه به دنبال آن هستیم.»
کنون فشار دیپلماتیک برای برقراری آتش‌بس و باز کردن مسیرهای کمک‌های بشردوستانه ادامه دارد. ایالات متحده می‌کوشد طرح صلح ترامپ را پیش ببرد، اما هنوز توافقی قطعی حاصل نشده است.
هشداری برای وجدان جهانی
سالگرد نبرد ۷ اکتبر، فقط یک یادآوری تاریخی نیست؛ بلکه هشداری است برای وجدان جهانی. تا زمانی که عدالت برقرار نشود، حقوق انسان‌ها به رسمیت شناخته نشود و منطق قدرت جای خود را به گفت‌وگو ندهد، این چرخه خشونت ادامه خواهد یافت. این روز باید نه به عنوان نقطه‌ای از تقویم، بلکه به عنوان درسی ماندگار در حافظه جمعی بشر ثبت شود. صمود
