چگونه جنگ در اوکراین بر سفره‌های مردم سرتاسر جهان تاثیر گذاشته است؟
به گزارش پایگاه اینترنتی رادیو کانادا، تهاجم نظامی روسیه به اوکراین به بهانه نگرانی امنیتی کرملین از توسعه حضور و نفوذ فزاینده ناتو در شرق اروپا و تا نزدیکی مرزهای روسیه و تحریم‌هایی که آمریکا و متحدان غربی کاخ سفید در واکنش به جنگ در اوکراین علیه مسکو وضع کردند، در حال ایجاد یک فاجعه غذایی در جهان است. اوکراین با تولید برخی غلات مانند گندم، ذرت و آفتابگردان سهم عمده ای در رژیم غذایی جهان دارد.
مشکل کمبود مواد غذایی به ویژه در کشورهایی محسوس است که بخش عمده نیازهای غذایی خود را از بازارهای خارجی وارد می‌کنند. اما کشورهای ثروتمند و صادرکننده مثل کانادا نیز از پیامدهای این بحران در امان نمانده‌اند. در این مطلب به برخی مواد غذایی پایه که تولید و عرضه آن‌ها در بازار جهانی بیشتر از همه تحت تاثیر جنگ در اوکراین قرار گرفته است، می‌پردازیم و علل این وضعیت را تشریح می‌کنیم.
گندم
در سال ۲۰۲۱ اوکراین ۱۰ درصد صادرات گندم در جهان را به خود اختصاص داد و از نظر حجم صادرات این ماده غذایی پایه در جهان پس از کشورهای استرالیا، کانادا، آمریکا و روسیه در جایگاه پنجم قرار گرفت. درست است که به رغم جنگ در اوکراین هنوز هم بخش نسبتا بزرگی از مزارع گندم در این کشور قابل کشت هستند، خارج کردن گندم تولیدشده در این کشور و انتقال آن به بازاهای جهانی یک چالش بزرگ است. چرا که بنادر مهم این کشور همگی تحت کنترل یا محاصره روسیه قرار دارند یا این که در محاصره میدان‌های مین که نظامیان اوکرایی به منظور مقابله با ارتش روسیه کار گذاشته‌اند، قرار دارند.
در این مدت که جنگ در اوکراین ادامه دارد، نزدیک به ۳۰ میلیون تن گندم در سیلوهای این کشور در انتظار فراهم شدن شرایط برای صادرات است. البته به این حجم عظیم باید میلیون‌ها تن گندم دیگر را اضافه کرد که به زودی و مشخصا در اواخر تابستان و همچنین پائیز آینده از مزارع این کشور برداشت خواهد شد. اگر میلیون‌ها تن گندم موجود در سیلوهای اوکراین صادر نشود، این کشور برای ذخیره کردن برداشت‌های بعدی خود دچار مشکل خواهد شد.
شاید حجم گندم تولیدی اوکراین در مقایسه با ۷۶۰ میلیون تن این محصول که هر ساله در جهان تولید می‌شود، ناچیز به نظر برسد.
اما سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) اوایل بهار امسال زنگ خطر را به صدا درآورد. بدون تردید کمبود تولید و عرضه گندم یه بازار جهانی به افزایش ۸ تا ۲۲ درصدی قیمت این محصول منجر خواهد شد. البته این افزایش علاوه بر رشد سرسام آوری است که این محصول طی شش ماه گذشته تجربه کرده است. طی یک سال گذشته، قیمت گندم در بازارهای جهانی حدود ۵۶ درصد افزایش یافته است.
گندم یکی از پرمصرف‌ترین غلات در جهان است و کشت این محصول ارزشمند طی یک سال گذشته در کشورهای نیمکره شمالی از جمله غرب کانادا تحت تاثیر خشکسالی های شدید و ویرانگری قرار گرفته است.
قطعا تحت تاثیر این شرایط، قیمت برخی محصولات غذایی پرمصرف تهیه شده از گندم مثل ماکارونی باز هم در فروشگاه‌ها افزایش خواهد یافت حتی اگر در فصول بعد میزان برداشت این محصول در آمریکای شمالی فراوان باشد.
به زودی زمان برداشت مزارع گندم اوکراین برای اولین بار در سال ۲۰۲۲ فرا می رسد اما مسئله این است که با توجه به مسدود شدن بنادر اوکراین توسط ارتش روسیه یا مین گذاری های ارتش اوکراین، امکان صادرات گندم برداشت شده در این کشور وجود ندارد.
در حالی که اوکراین و متحدان غربی این کشور روسیه را عامل اصلی بحران گندم در جهان می‌دانند، ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه اخیرا اعلام کرد هیچ مشکل و محدودیتی برای صادرات گندم اوکراین از بنادر دریای سیاه که توسط ارتش روسیه اشغال شده است وجود ندارد. اما به شرط اینکه تحریم‌های اعمال شده علیه اقتصاد روسیه برداشته شود.
کشورهای شمال آفریقا، منطقه خاورمیانه و همچنین منطقه قفقاز که تغذیه آن‌ها عمدتا بر پایه گندم است، برای جبران کمبود تولید داخلی خود و تامین نیازهای غذایی شهروندان خود به شدت به روسیه و اوکراین وابسته هستند.
در این میان برخی از کشورها مثل عربستان سعودی با توجه به دلارهای هنگفتی که از صادرات نفت به دست می‌آورند، برای خرید گندم حتی به قیمت‌های بالا باز هم از نظر مالی مشکلی نخواهند داشت. اسفندیار باتمانقلیج، بنیانگذار مرکز مطالعات بورس و بازار واقع در لندن، می‌گوید این وضعیت برای همه کشورها صدق نمی‌کند و کشورهای با درآمد پایین یا متوسط برای تامین گندم مورد نیاز خود در ماه‌های آینده چاره‌ای ندارند جز این که برخی هزینه‌های خود را کاهش دهند.
محصولات غذایی تهیه شده از گندم که در برخی کشورها مثل مصر و لبنان از یارانه‌های دولتی برخوردار هستند، در ماه‌های آینده گرانتر خواهند شد. این در حالی است که نرخ تورم در کشوری مثل لبنان که به شدت برای تهیه گندم به صادرات وابسته است، همین حالا نیز به سطح بی‌سابقه ۲۰۰ درصد رسیده است.
تیئری پاچ، اقتصاددان، محقق و دانشیار دانشگاه ریمز، می‌گوید:
واقعیت این است که گندم در حال حاضر به یک ابزار چانه زنی برای ولادیمیر پوتین تبدیل شده است. مکی سال رئیس جمهور سنگال، نیز که کشورش ریاست دوره‌ای اتحادیه آفریقا را بر عهده دارد، در سفر اخیر خود به روسیه تلاش کرد از ولادیمیر پوتین برای آزادسازی ذخایر غلات و کود ضمانت‌هایی بگیرد.
با این حساب باید گفت که جنگ در اوکراین و تحریم‌هایی که آمریکا و متحدانش علیه روسیه به اجرا گذاشته‌اند، به جای تضعیف روسیه، منجر به رشد انفجاری قیمت غلات در جهان شده و شرایط مطلوبی برای ثروت اندوزی هر چه بیشتر کشورهای صادرکننده غلات از جمله خود روسیه به وجود آورده است. روسیه در این مدت فروش گندم خود را آن هم به قیمت‌های بالا به کشورهایی که به شدت به این محصول وابسته هستند، متوقف نکرده است.
تیئری پاچ می‌گوید بر خلاف آن چه تصور می‌شد، روسیه نه تنها تحت تاثیر تحریم‌های غرب در جهان به انزوا رانده نشده بلکه به یک سلاح خوفناک دیگر نیز که همان سلاح غذا می‌باشد، مجهز شده است.
در عرصه آشفته مناسبات بین المللی یک بازی جدید در حال شکل گرفتن است. روسیه خطاب به کشورهای غربی که مسکو را به علت جنگ در اوکراین تحریم کرده‌اند، می‌گوید:
«من منابع و ابزار لازم را برای تامین نیازهای غذایی برخی کشورها در اختیار دارم. اگر واقعا مایل هستید که به شما گندم بفروشم، شرطش این است که به کمک‌های نظامی و تسلیحاتی خود به اوکراین پایان دهید.»
در این میان اقدام برخی کشورهای دیگر نیز فشارهای موجود بر بازار گندم در جهان را تشدید کرده است. به عنوان مثال هند به تازگی اعلام کرد به علت برداشت ضعیف گندم در فصل اخیر، میزان صادرات این ماده را محدود کرده است.
بر اساس گزارش جدیدی که «سیستم اطلاع رسانی بازار کشاورزی» (AMIS) منتشر کرده است تا امسال نزدیک به ۲۷۵ میلیون نفر از ساکنان کره زمین در شرایط ناامنی حاد غذایی قرار داشتند. اما پیش‌بینی می‌شود امسال حدود ۴۷ میلیون نفر دیگر به این فهرست اضافه شود این در حالی است که سال گذشته انتظار می‌رفت شمار افراد در معرض ناامنی شدید غذایی در جهان کاهش یابد.
ذرت
خیلی‌ها وضعیت بازار جهانی ذرت را به میزان تولید این ماده در ایالات متحده آمریکا ربط می‌دهند و البته دلیل خوبی هم برای این کار دارند:
این کشور با فاصله زیادی نسبت به دیگر کشورهای تولید کننده ذرت، بزرگترین سهم را در بازار جهانی این محصول دارد. اما اوکراین نیز در کنار کشورهایی مثل برزیل و آرژانتین از جمله صادرکنندگان بزرگ ذرت در جهان است. قیمت این غله که بخش عمده آن برای تغذیه حیوانات استفاده می‌شود، بهار امسال به سطح بی‌سابقه‌ای رسید. رکورد قیمت ذرت به این معناست که قیمت گوشت نیز تحت تاثیر این شرایط افزایش خواهد یافت. قیمت ذرت از سال گذشته تا کنون حدود ۱۳ درصد افزایش یافته است.
علاوه بر این قیمت انواع سوخت به ویژه گازوئیل نیز طی یک سال اخیر آن قدر افزایش یافته است که روی آوردن به سوخت‌های زیستی نسبت به سوخت‌های فسیلی مقرون به صرفه تر است.
تحلیلگران می‌گویند تولید اتانول با ذرت، و بیودیزل با روغن نخل یا سویا، با تولید مواد و محصولات غذایی انسانی یا حیوانی در تضاد است. و می‌تواند در درازمدت مشکل دسترسی به غذا را تشدید می‌کند. اهمیت این موضوع را زمانی بهتر درک می‌کنیم که بدانیم در حال حاضر ۴۰ درصد ذرت تولیدشده در ایالات متحده برای تولید اتانول استفاده می‌شود.
روغن نباتی
اگر یک محصول غذایی مهم وجود داشته باشد که روسیه و اوکراین کنترل تجارت جهانی آن را در اختیار داشته باشند، بدون تردید روغن آفتابگردان است. این دو کشور همسایه و درگیر جنگ با هم ۶۵ درصد از کل صادرات جهانی این روغن نباتی مهم را به خود اختصاص می‌دهند.
آفتابگردان که از آن روغن نباتی حاصل می‌شود، یکی از بزرگترین تولیدات کشاورزی اوکراین محسوب می‌شود و این کشور تا کنون هر ساله به تنهایی نیمی از این روغن را در بازار جهانی تولید می‌کرد.
سازمان خواربار و کشاورزی ملل متح (فائو) اعلام کرده است که تا ماه سپتامبر کمبود نزدیک به ۶ میلیون تن روغن آفتابگردان در بازار جهانی احساس خواهد شد. و در این شرایط هند، اتحادیه اروپا، ایران، چین و ترکیه که از واردکنندگان روغن آفتابگردان هستند، در پی منابع دیگری برای تامین نیازهای خود خواهند بود.
این کشورها برای تامین نیازهای داخلی خود به روغن‌های گیاهی دیگر مانند کلزا روی خواهند آورد که البته در شرایط فعلی بازار جهانی، قیمت این روغن‌ها نیز افزایش خواهد یافت.
گر چه کانادا از تولیدکنندگان بزرگ دانه‌های روغنی در جهان محسوب می‌شود (دانه‌هایی که از آن‌ها روغن تهیه می‌شود) با این حال در زمینه تامین روغن نباتی، خریداران بین المللی با خریداران داخلی کانادا وارد رقابت خواهند شد. و این بدان معناست که در کانادا نیز همانند کشورهای دیگر، قیمت هر ماده غذایی سرخ شده یا حاوی روغن نباتی افزایش خواهد یافت.
تنها نقطه روشنی که در چشم انداز تاریک بازار جهانی روغن‌های نباتی به چشم می‌خورد این است که اندونزی به تازگی از پایان توقف صادرات روغن پالم خبر داده است. این کشور آوریل گذشته به منظور کنترل افزایش قیمت‌های این کالا در بازار محلی، صادرات آن را محدود کرده بود.
جو
جو از جمله غلاتی است که حتی در وضعیت بحرانی بازار جهانی غلات کمتر در مورد آن صحبت می‌شود در حالی که این محصول کشاورزی در رژیم غذایی حیوانات خانگی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. بین جو مورد استفاده در تهیه مالت به منظور تولید مشروبات الکلی و جویی که برای تغذیه حیوانات مزرعه مثل گاو، گوسفند و خوک استفاده می‌شود، تفاوت‌هایی وجود دارد و جو مصرفی دام‌ها کیفیت پایین‌تری دارد.
اگر تولید جو مورد استفاده در بخش دامپروری در جهان را دنبال کنیم، به اوکراین و روسیه می‌رسیم. پیش از جنگ در اوکراین، این دو کشور در مجموع تقریبا یک سوم جو مصرفی دام در جهان را تولید می‌کردند.
بخش عمده جو تولید شده در اوکراین یا روسیه برای تولید آبجو مناسب نیست. اما حق بیمه اختصاص یافته به جو مورد استفاده در تهیه مالت در برخی از کشورها مثل فرانسه یا کانادا، تحت تاثیر تقاضای فزاینده جو مصرفی دام در حال از بین رفتن است و این دقیقا همان چیزی است که شرکت هلندی رابوبانک Rabobank ماه مارس درباره آن هشدار داده بود.
بنابراین اگر اوضاع به همین منوال ادامه داشته باشد، باید منتظر کمبود مالت در ماه‌های آینده باشیم. چرا که به احتمال زیاد کشاورزان با توجه به وضعیت تقاضا در بازار به تولید جو با کیفیت پایین‌تر که از این پس قیمتی برابر با جو مورد استفاده در تهیه مالت دارد، روی خواهند آورد.
قیمت یک پیمانه آبجو در ماه گذشته برای اولین بار در میخانه‌های لندن به ۸ پوند معادل ۱۲ دلار رسید. آیا این را باید نشانه‌هایی از یک فاجعه دانست؟ هر چه باشد، این شرایط فرصتی به وجود خواهد آورد که پاییز امسال خیلی‌ها به سراغ شراب سیب بروند.
کودها
سه عنصر نیتروژن، فسفر، پتاسیم اساس کشاورزی صنعتی مدرن را تشکیل می‌دهند. این عناصر در شکل جامد خود، کودهای مصنوعی را تشکیل می‌دهند که در مزارع و کشزارهای غیر ارگانیک استفاده می‌شوند تا گیاهان رشد بهتری داشته باشند و میزان برداشت آن‌ها افزایش یابد.
روسیه اولین صادرکننده کودهای نیتروژن دار، سومین صادرکننده کودهای فسفردار و دومین صادرکننده کودهای حاوی پتاسیم است.
مزارع در سراسر جهان بیش از هر زمان دیگری نیاز به کوددهی دارند تا به این ترتیب بخشی از کاهش محصولات کشاورزی و غذایی که تحت تاثیر جنگ در اوکراین در بازار جهانی ایجاد شده است، جبران شود. با این حال کارشناسان بر این باور هستند که بدون کود جبران کمبودهای موجود در بازار دشوار خواهد بود.
البته سایر کشورها این توانایی را دارند که نیازهای فوری به کود در بخش کشاورزی را تامین کنند. با این حال روند رو به رشد قیمت محصولات غذایی از چندی پیش آغاز شده است و ادامه این وضعیت می‌تواند تورم در بخش محصولات کشاورزی و مواد غذایی را تشدید کند. رسانه تخصصی ورلد گرین World Grain در گزارشی اعلام کرد سهم کود در قیمت متغیر تولید محصولات کشاورزی از ۳۰ درصد در سال گذشته به ۴۵ درصد در سال جاری افزایش یافته است.
تحلیلگران می‌گویند که حداقل در اروپا و آمریکای شمالی ذخایر کودهای کشاورزی موجود برای فصل آینده کافی است. اما در مواجهه با مناقشه نظامی در اوکراین که یکصدمین روز خود را نیز پشت سر گذاشته و به نظر می‌رسد در شرایط باتلاقی قرار گرفته است، تصور این که بتوان به سرعت حمل و نقل این نوع کالاها را به شرایط عادی بازگرداند، ساده لوحی است.
اما راهکارها کدامند؟
بسیاری از گروه‌ها و سازمان‌ها از جمله موسسه تحقیقات بین‌المللی سیاست غذایی IFPRI با انتشار گزارشی از همه کشورها خواسته‌اند با توجه به شرایط موجود مرزهای خود را نبندند هر چند بسیاری از کشورها در این وضعیت وسوسه شدیدی برای حفظ تولیدات داخلی‌شان دارند. موسسه IFPRI در گزارش خود تصریح کرد از آغاز جنگ در اوکراین و تهاجم روسیه، دست کم ۲۳ کشور محدودیت‌هایی را بر صادرات خود اعمال کرده‌اند. این تدابیر اکنون حدود ۱۶ درصد از کل کالری‌هایی را که در بازار جهانی معامله می‌شود، تحت تاثیر قرار داده است.
ما در سال ۲۰۰۸ و در دوران بحران مالی به خوبی شاهد این روند بودیم. در آن زمان موجی از سیاست‌های حمایت گرایانه اقتصادی و تجاری سراسر کره زمین را فرا گرفت اما قربانیان اصلی این سیاست‌ها کشورهای به شدت آسیب پذیر بودند چرا که یک سوم واردات مواد غذایی این کشورها تحت تاثیر رویکرد حمایت گرایانه کشورهای تولیدکننده و صادرکننده قرار گرفت.
تحریم‌هایی که آمریکا و متحدان غربی‌اش در اعتراض به جنگ در اوکراین علیه روسیه وضع کرده‌اند، اصلی‌ترین عامل محدودیت فعلی دسترسی به غذا محسوب می‌شود. هر روز افراد و گروه‌های بیشتری با اظهارنظرها و موضع گیری‌های خود ناکارآمدی این تحریم‌ها را فریاد می‌زنند. و هشدار می‌دهند که اقدامات تنبیهی غرب علیه روسیه در واقع به جای تحت فشار گذاشتن مسکو، فقیرترین کشورها و جوامع را تحت فشار قرار داده است.
درست است که تحریم‌های غرب علیه روسیه، محصولاتی مثل کودها یا مواد غذایی را هدف قرار نداده است، اما دشوارشدن انجام معاملات مالی با روسیه تحت تاثیر تحریم‌های غرب، کار بسیای از کشورها را برای خرید مواد غذایی مورد نیاز خود سخت‌تر کرده است.
جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا، از چند هفته پیش تلاش می‌کند تاثیر تحریم‌های واشنگتن و متحدانش علیه روسیه را بر قیمت مواد غذایی در جهان کاهش دهد.
- اعلام آمادگی کانادا برای کمک به صادرات غلات اوکراین به دیگر کشورها / میلیون‌ها نفر در خطر قحطی هستند
به نظر می‌رسد لحن رهبران برخی کشورها نیز در این زمینه دارد تغییر می‌کند. به عنوان مثال امانوئل ماکرون، رئیس جمهور فرانسه در روزهای گذشته با جمله معروف خود مبنی بر این که «ما نباید روسیه را تحقیر کنیم»، نشان داده است که قصد ندارد با اظهارنظرهای خود اوضاع را وخیم‌تر کند.
رسانه بلومبرگ هفته گذشته گزارش داد که برخی اعضای دولت جو بایدن از پیامدهای ناخواسته تحریم‌های ضدروسی بر اقتصاد جهانی ابراز نگرانی کرده‌اند. ایالات متحده و اروپا این روزها تلاش می‌کنند روسیه را به تجارت کود و غلات ترغیب کنند تا از تشدید بحران غذایی موجود جلوگیری کنند.
تیئری پاچ به عنوان یک اقتصاددان بر این عقیده است که جلوگیری از تشدید انسداد مواد غذایی و کشاورزی در روسیه و اوکراین یک ملاحظه بشردوستانه است. مشکل کمیت مطرح نیست بلکه مسئل اصلی سازماندهی شرایط اجتماعی دسترسی به مواد غذایی است. واقعیت انکارناپذیر این است که همه کشورها در زمینه دسترسی به غذا برابر نیستند.
گمانه زنی درباره مواد غذایی نیز قطعا در افزایش شدید قیمت‌ها دخیل است. اسفندیار باتمناقلیج با انتقاد از این اقدامات می‌گوید گمانه زنی درباره قیمت محصولات غذایی هیچ سود و فایده اجتماعی ندارد. اکنون زمان آن رسیده است که به فکر روشی موثر و مناسب برای تعیین قیمت محصولات غذایی پایه باشیم.
- عضویت در کانال تلگرام رسانه هدهد کانادا
- اخبار روز کانادا و اخبار مهاجرت کانادا را در رسانه هدهد دنبال کنید
- هم اکنون شما هم عضو هفته نامه رسانه هدهد کانادا شوید
منبع: آی‌سی‌آی
