تروئیکای اروپایی با انتشار بیانیه‌ای از «بازگشت خودکار تحریم‌ها»، طی اقدامی موسوم به فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» یا اسنپ‌بک (snapback) خبر دادند.
مکانیسم ماشه چیست؟
بر اساس برجام، در صورتی که طرف‌ها نتوانند اختلافات مربوط به «عدم پایبندی اساسی ایران» را حل‌وفصل کنند، هر یک از اعضای توافق می‌تواند روند بازگشت تحریم‌ها را از طریق شورای امنیت سازمان ملل آغاز کند.
اکنون با فعال شدن مکانیسم ماشه، شورای امنیت موظف است ظرف ۳۰ روز درباره ادامه تعلیق تحریم‌ها رأی‌گیری کند. تصویب قطعنامه نیازمند دست‌کم ۹ رأی موافق و همچنین وتو نشدن آن از سوی اعضای دائم شامل آمریکا، روسیه، چین، بریتانیا و فرانسه است.
با توجه به موضع سه کشور اروپایی، احتمال تصویب چنین قطعنامه‌ای بسیار اندک است. بنابراین، تمامی تحریم‌های سازمان ملل علیه جمهوری اسلامی از اواخر سپتامبر، یعنی ۳۰ روز پس از آغاز مکانیسم ماشه، دوباره برقرار خواهد شد. مگر اینکه شورای امنیت تصمیم دیگری اتخاذ کند.
دلیل فعال‌سازی مکانیسم ماشه علیه ایران چیست؟
بریتانیا، فرانسه و آلمان در بیانیه‌ای درباره علت بازگشت تحریم‌های ایران اعلام کردند: «ما متعهد هستیم از تمامی ابزارهای دیپلماتیک برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای استفاده کنیم. این تعهد شامل تصمیم امروز ما برای فعال‌سازی مکانیسم بازگشت خودکار تحریم‌ها نیز می‌شود.»
تحریم‌های احیاشده در چارچوب مکانیسم ماشه
با اجرای «مکانیسم ماشه»، تمامی تحریم‌های مصوب شورای امنیت علیه ایران در شش قطعنامه صادرشده طی سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ دوباره فعال خواهد شد. این تحریم‌ها شامل موارد زیر است:
- تحریم تسلیحاتی علیه ایران
- ممنوعیت غنی‌سازی و بازفرآوری اورانیوم
- ممنوعیت پرتاب و توسعه موشک‌های بالستیک قادر به حمل کلاهک هسته‌ای و هرگونه انتقال فناوری و کمک فنی در این حوزه
- مسدودسازی دارایی‌ها و ممنوعیت سفر برای افراد و نهادهای مشخص‌شده ایرانی
- مجوز بازرسی محموله‌های شرکت هواپیمایی ایران‌ایر و خطوط کشتیرانی جمهوری اسلامی به‌منظور جلوگیری از انتقال اقلام ممنوعه
آیا هنوز امکان جلوگیری از مکانیسم ماشه وجود دارد؟
بریتانیا، فرانسه و آلمان پیشنهاد کرده‌اند اجرای مکانیسم ماشه برای مدتی محدود به تعویق بیفتد تا فرصت بیشتری برای مذاکره و دستیابی به توافقی جدید فراهم شود. در عین حال، این کشورها تأکید کرده‌اند که امکان بازگرداندن تحریم‌ها در صورت پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران همچنان محفوظ خواهد بود.
به گفته دیپلمات‌ها، در صورتی که جمهوری اسلامی شرایط سه کشور اروپایی ـ از جمله آغاز همکاری کامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و گفت‌وگوی مستقیم با آمریکا ـ را بپذیرد، شورای امنیت باید قطعنامه‌ای جدید صادر کرده و مدت اعتبار قطعنامه ۲۲۳۱ را تمدید کند. در این صورت، اجرای مکانیسم ماشه برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل به تعویق خواهد افتاد.
در تحولی غیرمنتظره، روسیه و چین پیش‌نویس قطعنامه‌ای را به شورای امنیت ارائه کرده‌اند که مهلت برجام را تا ۱۸ آوریل ۲۰۲۶ تمدید می‌کند. این پیش‌نویس شامل بندی است که به گفته یک دیپلمات ارشد روس، مانع از اقدام سه کشور اروپایی برای بازگرداندن تحریم‌ها خواهد شد.
زمان رأی‌گیری درباره این پیش‌نویس هنوز مشخص نشده است. برای تبدیل شدن به قطعنامه شورای امنیت، این متن نیازمند دست‌کم ۹ رأی موافق است. همچنین علاوه بر آن نباید از سوی دیگر اعضای دائم شورا یعنی آمریکا، بریتانیا و فرانسه وتو شود.
مهلت محدود اروپا برای بازگرداندن تحریم‌ها
فرانسه، بریتانیا و آلمان در حالی مکانیسم ماشه را فعال کردند که تنها تا اواسط اکتبر فرصت داشتند تحریم‌های لغوشده ذیل توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ را بازگردانند. روند ۳۰ روزه احیای تحریم‌ها و همچنین آغاز ریاست دوره‌ای روسیه (به‌عنوان متحد جمهوری اسلامی) بر شورای امنیت سازمان ملل از ابتدای اکتبر، از مهم‌ترین دلایل تسریع این اقدام عنوان شده است.
حمایت آمریکا از فعال‌سازی مکانیسم ماشه
وزرای خارجه سه کشور اروپایی روز چهارشنبه «مارکو روبیو»، وزیر خارجه آمریکا را در جریان تصمیم خود قرار دادند و ابراز امیدواری کردند که ایران تا پایان سپتامبر وارد تعامل دیپلماتیک سازنده شود و به تعهدات خود در قبال برنامه هسته‌ای عمل کند.
مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، در واکنش به روند بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران که از سوی سه کشور اروپایی آغاز شده، نوشت: «سه کشور اروپایی فرآیندی را برای اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران آغاز کردند. بازگشت تحریم‌ها پاسخی مستقیم به ادامه سرپیچی ایران از تعهدات هسته‌ای خود است.» او در ادامه تأکید کرد: «آمریکا از تصمیم سه کشور اروپایی حمایت می‌کند. همچنین از ایران می‌خواهد برای حل مسئله هسته‌ای، وارد مذاکرات دیپلماتیک جدی شود.»
پیشنهاد روسیه چیست؟
روسیه با ارائه پیش‌نویس جدیدی به شورای امنیت، خواستار تمدید مهلت «مکانیسم ماشه» شده است. سازوکاری که پیش‌تر پیش‌بینی می‌شد در اکتبر ۲۰۲۵ منقضی شود. این پیشنهاد، در حالی مطرح شده که کشورهای غربی نگران از دست رفتن آخرین اهرم فشار خود علیه ایران هستند. همچنین تحولی تازه در عرصه دیپلماسی رقم زده است.
در روزهای اخیر، روسیه پیش‌نویس قطعنامه‌ای را به شورای امنیت ارائه کرده که هدف اصلی آن، تمدید مهلت استفاده از سازوکار موسوم به «مکانیسم ماشه» یا همان اسنپ بک است. این سازوکار که در چارچوب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت تعریف شده، به کشورهای عضو برجام اجازه می‌دهد در صورت نقض توافق توسط ایران، تحریم‌های سازمان ملل را به‌طور خودکار بازگردانند. بر اساس توافق اولیه، اعتبار این مکانیسم در هجدهم اکتبر ۲۰۲۵ پایان می‌یابد.
به‌روایت رسانه‌های غربی، پیش‌نویس روسیه بر تمدید شش‌ماهه دوره اعتبار قطعنامه ۲۲۳۱ تأکید دارد. همچنین استفاده از مکانیسم ماشه را تا هجدهم آوریل ۲۰۲۶ ممکن می‌سازد. سه بند کلیدی این پیش‌نویس عبارتند از:
- تمدید شش‌ماهه دوره ده‌ساله قطعنامه ۲۲۳۱ با امکان تمدید مجدد
- تعلیق بررسی اساسی درباره مسائل مرتبط با اجرای برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ در طول دوره تمدید
- درخواست از طرف‌های اصلی برجام برای ازسرگیری فوری مذاکرات
واکنش ایران به فعالی سازی مکانیسم ماشه چیست؟
عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، در پاسخ به تماس تلفنی وزرای خارجه سه کشور اروپایی و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا درباره فعال‌سازی «اسنپ بک» گفت: «برای حفظ و تأمین حقوق و منافع ملی خود، به این اقدام غیرقانونی و ناموجه پاسخ مقتضی خواهیم داد.»
فرایند احیای تحریم‌های سازمان ملل ۳۰ روز به طول می‌انجامد و پس از آن، تحریم‌هایی بر بخش‌های مالی، بانکی، انرژی و دفاعی ایران بازخواهد گشت.
تحت تأثیر تبعات اقتصادی بازگشت تحریم‌ها، واحد پول ایران در برابر ارزهای معتبر جهانی از جمله دلار و یورو افت بیشتری را تجربه کرد. هر دلار آمریکا در معاملات روز پنجشنبه بازار تهران تا ۱۰۲ هزار و ۳۵۰ تومان فروخته شد و هر یورو نیز تا ۱۱۹ هزار تومان معامله شد.
قیمت دلار آمریکا برای دومین بار از مرز ۱۰۰ هزار تومان عبور کرد که نخستین بار پنج ماه پیش و در پی بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید و تشدید تنش‌ها میان تهران و واشنگتن رخ داده بود.
منابع: یورونیوز، ایران‌گلوبال، ایمنا
