در میانه موج تازه‌ای از بازگشت دانشمندان از آمریکا به کانادا، «وس ویلسون»، پژوهشگر برجسته کانادایی و متولد اسکاربورو، تصمیمی جسورانه گرفت. او پس از بیش از یک دهه فعالیت در عرصه‌ی تحقیقات سرطان در استرالیا و سپس در ایالات متحده، آزمایشگاه خود را در دانشگاه پزشکی پنسیلوانیا تعطیل کرد تا راهی تورنتو شود. ویلسون که یکی از متخصصان پیشرو در درمان‌های سلولی سرطان است، می‌گوید انگیزه اصلی‌اش برای این بازگشت، مشارکت در «برنامه کانادا پیشتاز است» بوده. طرحی ملی که با هدف تقویت پژوهش‌های علمی و معکوس کردن روند فرار مغزها از کانادا راه‌اندازی شده است. او می‌گوید: «برای من، این فقط یک جابه‌جایی شغلی نبود؛ بلکه فرصتی بود برای ساختن آینده‌ای علمی در خانه‌ی خودم.»
برنامه کانادا پیشتاز است؛ طرحی برای بازگرداندن نخبگان علمی
انگیزه اصلی ویلسون برای بازگشت به کشور، پیوستن به برنامه نوآورانه‌ای به نام «کانادا پیشتاز است» (Canada Leads) بود. طرحی که از ماه آوریل توسط شبکه بهداشت دانشگاه تورنتو آغاز شده و هدف آن، معکوس کردن روند فرار مغزها و تشویق به بازگشت دانشمندان از آمریکا به کانادا است. این برنامه با ارائه حقوق رقابتی، فضای پژوهشی پیشرفته و فرصت‌های همکاری جهانی، تلاش دارد تا مسیر تازه‌ای برای محققان جوان و بااستعداد در سراسر دنیا ایجاد کند.
تغییر مسیر از سرزمین فرصت‌ها
برای بسیاری از پژوهشگران مانند ویلسونِ ۴۰ ساله، ایالات متحده تا همین چند سال پیش سرزمین فرصت‌ها بود. اما در سال ۲۰۲۵، با روی کار آمدن دولت جدید ترامپ و کاهش بودجه‌های تحقیقاتی، محدود شدن برنامه‌های علمی و قطع حمایت از پروژه‌های سلامت عمومی، شرایط به‌سرعت دگرگون شد.
ویلسون می‌گوید که در آن دوران، شاهد توقف بسیاری از آزمایش‌های بالینی در میانه راه و اخراج صدها پژوهشگر از مراکز علمی بود. بسیاری از همکارانش نیز اکنون در حال برنامه‌ریزی برای ترک ایالات متحده و مهاجرت به کانادا، اروپا یا استرالیا هستند. او تأکید می‌کند: «اگر برنامه کانادا پیشتاز است وجود نداشت، شاید من هم هرگز به کانادا بازنمی‌گشتم.»
استقبال چشمگیر از فراخوان متقاضیان
UHN، شامل بیمارستان‌های عمومی تورنتو، وسترن تورنتو و مرکز سرطان پرنسس مارگارت ۳۰ میلیون دلار کمک‌های بشردوستانه برای تأمین مالی برنامه «کانادا پیشتاز است» که تا به امروز، اولین و یکی از بزرگترین کمپین‌ها در کشور است، جمع‌آوری کرده است. به گفته «برد ووترز»، معاون اجرایی علوم و تحقیقات در UHN، استقبال از فراخوان متقاضیان بسیار چشمگیر بوده است. همچنین تاکنون ۲۵ دانشمند از ایالات متحده، اروپا، ژاپن، نیوزیلند و کانادا پیشنهاد برای کار در کانادا را پذیرفته‌اند. همچنین انتظار می‌رود ۷۵ موقعیت شغلی دیگر هم در ماه‌های آینده تکمیل شود.
ووترز همچنین توضیح داد: «یک فهرست ثبت نام وجود دارد که محققان و نخبگان می‌توانند در آن، تمایل خود را برای پیوستن به برنامه «کانادا پیشتاز است» اعلام کنند. تیم استخدام هر هفته چهار تا پنج پیشنهاد ارائه می‌دهد. تا به حال، بیش از ۶۰۰ نفر متقاضی ثبت نام کرده‌اند که حدود نیمی از آنها اهل ایالات متحده هستند. کانادایی‌ها در جایگاه دوم قرار دارند و باقی افراد هم از سایر نقاط جهان هستند».
برنامه کانادا پیشتاز است: کمک به حفظ استعدادهای بومی
از آنجایی که بسیاری از نخبگان و دانشمندان کانادایی در اوایل دوران حرفه‌ای خود به ایالات متحده که دارای بودجه فراوانی در حوزه علمی است، مهاجرت می‌کنند، با اجرای برنامه‌هایی مانند «کانادا پیشتاز است»، می‌توان جلوی مهاجرت آنها را گرفت. در واقع، آنچه مانع بازگشت دانشمندان از آمریکا به کانادا می‌شود، کمبود فرصت‌ها و بودجه است. به گفته ووترز: «برخلاف آنچه اکنون در ایالات متحده در حال اتفاق افتادن است، ما در حال ارسال این پیامیم که کانادا قصد دارد مکانی باشد که به حفظ و ترویج علم می‌پردازد».
پیامدهای انسانی علم متوقف‌شده
ویلسون که سال‌ها در زمینه درمان‌های سلولی پیشرفته به نام CAR-T برای مقابله با تومورهای مغزی و انواع سرطان‌ها فعالیت داشته، می‌گوید دیدن توقف پروژه‌ها و اخراج گسترده همکاران علمی‌اش در آمریکا زندگی‌اش را دگرگون کرده است. او توضیح می‌دهد: «این کار فاجعه‌بار بود. تحقیقات علمی به زمان و بودجه بلندمدت نیاز دارد. وقتی کارآزمایی بالینی در میانه راه متوقف می‌شود، فقط اتلاف منابع نیست؛ بلکه خیانتی است به بیمارانی که داوطلبانه در این مسیر شرکت کرده‌اند.»
بازگشت دانشمندان از آمریکا به کانادا؛ شروع فصلی تازه در علم
پس از بازگشت دانشمندان از آمریکا به کانادا، ویلسون یکی از نخستین پژوهشگرانی بود که به‌لطف برنامه کانادا پیشتاز است توانست در کشور خود موقعیت پژوهشی جدیدی به دست آورد. یکی از ویژگی‌های برجسته این بازگشت، همکاری او با «دکتر تاک ماک»، از نامدارترین متخصصان سرطان‌شناسی کاناداست.
دکتر تاک ماک، که در سال ۱۹۸۳ در کشف گیرنده سلول T نقشی حیاتی داشت، اکنون با حضور ویلسون تیمی بین‌نسلی از متخصصان سرطان را در تورنتو رهبری می‌کند. برای دکتر ماکِ ۷۹ ساله، همکاری با ویلسون فرصتی است برای ترکیب تجربه کلاسیک علم با مهارت‌های مدرن، از جمله درک زیست‌شناسی داده‌محور و استفاده از هوش مصنوعی در تحلیل نتایج آزمایشگاهی.
پژوهش‌های جدید در مسیر درمان سرطان
در حال حاضر، ویلسون پروژه‌های متعددی را در کانادا هدایت می‌کند. از جمله تحقیق بر روی ملانوما، سرطان کبد و لوزالمعده. بخشی از تمرکز پژوهشی او نیز به گلیوبلاستوما، یکی از مرگبارترین تومورهای مغزی، اختصاص یافته است. به گفته ویلسون، کانادا اکنون بیش از هر زمان دیگری به بستری پویا برای تحقیقات پیشرفته تبدیل شده است. بستری که با برنامه‌هایی چون کانادا پیشتاز است در حال تقویت و گسترش است.
چالش‌های مالی و شکاف بودجه در علم کانادا
با وجود موفقیت برنامه کانادا پیشتاز است در جذب نخبگان جهانی و بازگشت دانشمندان از آمریکا به کانادا، هنوز تعداد کمی از بیمارستان‌ها و مراکز تحقیقاتی در کشور توانایی جمع‌آوری کمک‌های مالی در سطح برنامه‌هایی مانند UHN را دارند. تنها شمار محدودی از این نهادها به‌صورت فعالانه به دنبال جذب استعدادهای علمی جدید و ایجاد زیرساخت‌های پایدار برای پژوهش هستند.
به گفته «برد ووترز»، معاون اجرایی علوم و تحقیقات در شبکه UHN، تا زمانی که اورژانس‌ها باز هستند و به فعالیت خود ادامه می‌دهند، اهمیت و فوریت حوزه تحقیق و پژوهش کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. او هشدار می‌دهد که نبود تمرکز کافی بر توسعه علمی، در بلندمدت می‌تواند جایگاه علمی کانادا را در سطح جهانی تضعیف کند.
افت جایگاه جهانی کانادا در سرمایه‌گذاری علمی
بر اساس داده‌های بانک جهانی، روند بودجه‌گذاری علمی در کانادا نشان می‌دهد که کشور در میان هفت عضو گروه G7، رتبه ششم را از نظر سرمایه‌گذاری در پژوهش دارد و زیر میانگین کشورهای OECD قرار گرفته است.
در گذشته، دولت فدرال بخش اعظم بودجه تحقیق و توسعه را تأمین می‌کرد. اما به نظر می‌رسد با گذر زمان، سهم سرمایه‌گذاری در این بخش حیاتی کاهش یافته است. موضوعی که اکنون بسیاری از پژوهشگران از جمله ویلسون، آن را مانعی جدی در مسیر رشد علمی کشور می‌دانند.
ضرورت سرمایه‌گذاری در حوزه پژوهش
در مجموع، به نظر می‌رسد که دولت کانادا حمایت کافی از تحقیقات علمی و نوآوری ندارد. نتیجه آن است که بسیاری از ایده‌های درخشان دانشمندان کانادایی و حتی مشاغل پرپتانسیل علمی به کشورهای دیگر منتقل می‌شوند. کشورهایی که برای استعدادها و پروژه‌های تحقیقاتی ارزش بیشتری قائل‌اند.
این در حالی است که مطالعات ملی نشان می‌دهند برای هر یک دلار سرمایه‌گذاری در تحقیق و پژوهش، حدود پنج دلار بازگشت اقتصادی نصیب کشور می‌شود. این بازده نه تنها از طریق نوآوری‌های فناورانه، بلکه با ایجاد شغل، رشد صنایع نو و گسترش بازارهای جهانی برای محصولات کانادایی حاصل می‌شود.
اما چالش تنها در جذب نخبگان خلاصه نمی‌شود. حفظ آنها نیز به همان اندازه اهمیت دارد. برای جلوگیری از مهاجرت مغزها، کانادا باید زیرساخت‌های حمایتی پژوهش و زندگی حرفه‌ای نخبگان را به‌طور جدی تقویت کند. از سرمایه‌گذاری پایدار گرفته تا محیط‌های کاری مجهز و حمایت‌های مالی بلندمدت.
اکنون، با تصویب بودجه فدرال در ۴ نوامبر، بیش از ۲۷۰۰ پژوهشگر از سراسر کشور در نامه‌ای به نخست‌وزیر کارنی خواستار آن شده‌اند که دولت نگاه خود را نسبت به علم و پژوهش تغییر دهد. همچنین سرمایه‌گذاری واقعی در تحقیقات را در دستور کار قرار دهد، سرمایه‌گذاری‌ای که می‌تواند آینده اقتصاد کانادا را متحول کند.
منبع: سی‌تی‌وی
