وقتی طالبان در آگوست ۲۰۲۱ بار دیگر به قدرت رسید، ناهید، ۲۴ ساله، در نیمه راه تحصیل در رشته اقتصاد بود و امیدوار بود پس از فارغ‌التحصیلی در دانشگاه مشغول به کار شود. اما حالا ناهید به دلیل ممنوعیت تحصیل زنان در افغانستان، صبح‌های خود را در یکی از مدارس دینی طالبان در زیرزمین یک مسجد در شهر هرات می‌گذراند، روی زمین می‌نشیند و همراه با ۵۰ زن و دختر دیگر که همه از سر تا پا سیاه پوشیده‌اند، آیات مذهبی می‌خوانند.
طالبان در تلاش برای تغییر ذهنیت زنان
ناهید می‌داند طالبان «در تلاش برای تغییر ذهنیت زنان» هستند، اما می‌گوید در کلاس مدارس دینی طالبان حاضر می‌شود چون «تنها راهی است که می‌توانم خانه را ترک کنم و با افسردگی مقابله کنم». دریافت ۱۰۰۰ افغانی (حدود ۱۱ پوند) ماهانه نیز انگیزه‌ای برای اوست.
داستان ناهید غیرمعمول نیست. تحقیقی که توسط گاردین و Zan Times در هشت استان از ۳۴ استان افغانستان انجام شد، نشان می‌دهد طالبان به‌طور حساب‌شده و عمدی تحصیل دینی را به تنها گزینه‌ی آموزشی موجود برای زنان و دختران تبدیل کرده‌اند.
گسترش شبکه مدارس دینی طالبان
پس از بیش از چهار سال محرومیت زنان و دختران از تحصیل در مدارس متوسطه و آموزش عالی، طالبان شبکه بزرگی از مدارس دینی ایجاد کرده‌اند. طبق گزارش‌ها، تا پایان سال گذشته بیش از ۲۱ هزار مدرسه دینی در سراسر افغانستان وجود داشت و بین سپتامبر ۲۰۲۴ تا فوریه ۲۰۲۵، تقریباً ۵۰ مدرسه جدید در ۱۱ استان ساخته یا زیرساخت‌های آن‌ها پایه‌گذاری شد.
مدارس دینی طالبان توسط ملاها در مسجد یا خانه‌هایشان اداره می‌شوند و از وزارت آموزش و پرورش حقوق دریافت می‌کنند. برای تامین نیروی آموزشی، وزارت آموزش، گواهی تدریس به ۲۱ هزار و ۳۰۰ دانش‌آموخته سابق مدارس مذهبی صادر کرده است که اجازه تدریس در سطح دبیرستان، کارشناسی و حتی تحصیلات تکمیلی دانشگاهی را دارند.
از آنجایی که دختران از آموزش متوسطه محروم شده‌اند، خانواده‌ها گزینه‌های کمی در اختیار دارند و اغلب تحت فشار قرار می‌گیرند یا تشویق می‌شوند فرزندانشان، به‌ویژه دختران، را در مدارس دینی طالبان ثبت‌نام کنند!
انگیزه ملاها برای پر کردن کلاس‌های مدارس دینی طالبان
ملاها نیز انگیزه دارند تا کلاس‌ها را پر کنند. زیرا هرچه تعداد شاگردان بیشتر باشد، حقوق آن‌ها نیز بالاتر می‌رود. به عنوان رهبران جامعه و واسطه‌های کمک‌های بین‌المللی، آن‌ها قدرت زیادی بر زندگی روزمره مردم دارند.
فشار بر خانواده‌ها برای ثبت‌نام دختران در مدارس دینی طالبان
«کریما»، از استان نیمروز، به درخواست ملای محلی، دو دخترش را از مدرسه بیرون آورد و گفت: «او گفت اگر دخترانم را به کلاسش در مدارس دینی طالبان بفرستم، به ما کمک غذایی خواهد داد. اما در نهایت هیچ کمکی نرسید.»
مادر دیگری به نام نسرین نیز گفت که به او اعلام شده: «دخترانتان را به کلاس‌های دینی ما بفرستید وگرنه چیزی دریافت نخواهید کرد.»
این سیاست منجر به تغییر تدریجی هنجارهای اجتماعی می‌شود. خانواده‌هایی که مقاومت می‌کنند با انزوا و گرسنگی مواجه می‌شوند و خانواده‌هایی که تسلیم می‌شوند، اغلب شاهد تغییر رفتار دخترانشان هستند؛ دخترانی سختگیرتر و گاهی نقاد که والدین خود را «کافر» می‌نامند. فرصت‌های شغلی نیز غالباً به خانواده‌هایی اختصاص دارد که دخترانشان در کلاس‌های دینی شرکت می‌کنند.
کاهش تعداد دانش‌آموزان در مدارس عادی
در مدارس ابتدایی دختران که هنوز باز هستند، اندازه کلاس‌ها بسیار کوچک‌تر شده است. یک معلم در نیمروز می‌گوید: «قبلاً هر پایه تحصیلی چهار کلاس با ۴۰ دانش‌آموز داشت، حالا سه کلاس داریم با تنها ۲۰ تا ۲۵ دانش‌آموز.»
حتی آن‌هایی که در مدارس عادی می‌مانند، اغلب همزمان در هر دو مدرسه شرکت می‌کنند؛ صبح‌ها در مدارس دینی طالبان و بعدازظهرها در مدرسه معمولی. با افزایش فشارها، بسیاری در نهایت تحصیل در مدارس غیردینی را کاملاً رها می‌کنند.
ایدئولوژی مذهبی جایگزین مدرک دانشگاهی
در همین حال، معلمان باتجربه و دارای مدرک دانشگاهی به دلیل ممنوعیت تحصیل زنان در افغانستان از تدریس محروم شده‌اند. جایگزین‌های آن‌ها اغلب نوجوانانی هستند که قبلا شاگرد مدارس مذهبی بوده‌اند و آموزش رسمی ندارند، اما سوابق ایدئولوژیک قوی دارند.
در استان غربی «فراه»، یک مدیر مدرسه می‌گوید که به او دستور داده شد پنج معلم واجد شرایط را اخراج کند. یکی از جایگزین‌ها با وجود اینکه توانایی خواندن روان نداشت منصوب شد؛ به گفته‌ی مدیر، تنها مدارک او ارتباطاتش با مقامات و داشتن گواهی از یک مدرسه‌ی دینی بود.
برنامه‌ی درسی مدراس دینی طالبان بسیار محدود است: حفظ قرآن، تفسیر طالبان از قوانین اسلامی، نقش‌های جنسیتی و قوانین مربوط به پوشش و رفتار. هیچ درسی از ریاضیات یا علوم ارائه نمی‌شود.
کتاب‌های درسی از پاکستان وارد و به زبان پشتو چاپ می‌شوند؛ یعنی زبانی که طالبان از آن آمده‌اند. این وضعیت حتی در مناطق فارسی‌زبان (دری و پشتو دو زبان رسمی اصلی افغانستان هستند) نیز اعمال می‌شود. درنتیجه بسیاری از کودکان برای درک مطالب دچار مشکل می‌شوند.
کمک‌های بین‌المللی به ملاها منتقل می‌شود
فعالان می‌گویند حتی کمک‌های بین‌المللی نیز به حمایت از مدارس دینی طالبان منتقل می‌شود. در یک مورد، لوازم‌التحریر اهدایی یونیسف به یک مدرسه‌ی دولتی به کلاس یک ملا منتقل شد. معلم مدرسه می‌گوید به سرایدار مدرسه گفته شده بود که اقلام دزدیده‌شده را به عنوان «گم‌شده» ثبت کند.
گسترش مدارس دینی طالبان و ممنوعیت تحصیل زنان در افغانستان، بازار کار این کشور را نیز تغییر می‌دهد. کارمندان دولتی با سال‌ها آموزش جای خود را به نوجوانانی می‌دهند که تنها مدرک مدرسه‌ی دینی دارند. یک فعال به یاد می‌آورد که در «نیمروز»، زنی با مدرک کارشناسی و ۲۰ سال سابقه در اداره امور زنان بدون هیچ توضیحی اخراج شد. جایگزین او دختری ۱۷ ساله و فارغ‌التحصیل مدرسه‌ی دینی بود. او می‌گوید: «حالا همه می‌فهمند؛ اگر می‌خواهید شغلی پیدا کنید، دانشگاه را فراموش کنید. به مدارس دینی بروید.»
این پیام به قشر پایین جامعه نیز منتقل شده است. دخترانی که با آن‌ها مصاحبه شد می‌گویند دیگر رویای پزشک یا مهندس شدن ندارند. در عوض، مدارک مدارس دینی را ایمن‌تر و تنها مدرکی می‌بینند که اهمیت دارد.
برای ناهید، دانشجوی اقتصاد که مجبور شد شاگرد مدرسه‌ی دینی شود، این پارادوکس دردناک است. کلاس‌ها برای او فرصتی برای فرار از انزوا و افسردگی فراهم می‌کنند، اما در چارچوب ایدئولوژی‌ای که آن را نمی‌پذیرد. او می‌گوید: «اگر در خانه بمانم، دیوانه می‌شوم. اگر بروم، حداقل دیگر زنان را می‌بینم.»
منبع: دگاردین
