۵ سال از آن صبح غم‌انگیز می‌گذرد. صبح ۱۸ دی ۱۳۹۸ (۸ ژانویه ۲۰۲۰) که پرواز PS۷۵۲ از تهران به سمت کی اف، پایتخت اوکراین حرکت کرد و در همان ابتدای مسیر در معرض شلیک موشک قرار گرفت و تمام ۱۷۶ سرنشین آن (۱۶۷ مسافر و ۹ خدمه‌ی پرواز) در دم جان باختند.
بسیاری از مسافران پرواز PS۷۵۲، دانشجویان و یا محققان ایرانی – کانادایی دانشگاه‌های کانادا بودند که پس از گذراندن تعطیلات زمستانی به کانادا بازمی‌گشتند.
شدت این حادثه به گونه‌ای بود که در بین حوادث هوایی کانادا پس از بمب‌گذاری سال ۱۹۸۵ پرواز شماره ۱۸۲ خطوط هوایی هند بزرگترین حادثه هوایی در صنعت هوانوردی کانادا نام گرفته است.
این سانحه در سطح جهانی، به‌عنوان چهارمین حادثه مرگبار ساقط کردن هواپیماهای مسافربری شناخته می‌شود؛ پس از پرواز ۱۷ مالزی ایرلاینز، پرواز ۶۵۵ ایران‌ایر و پرواز ۰۰۷ کورین ایرلاینز. همچنین، این سانحه مرگبارترین حادثه هوایی جهان از اکتبر ۲۰۱۸ و مرگبارترین حادثه مربوط به هواپیمای بوئینگ ۷۳۷ تاکنون عنوان شده است.
مقصر نهایی، هواپیمایی اوکراین!
یک دادگاهی عالی در کانادا بعد از ۱۸ جلسه دادرسی (نوامبر سال ۲۰۲۳ تا ژانویه ۲۰۲۴) شرکت هوایی اوکراینی را بدلیل کوتاهی در مسئولیت مقصر این حادثه عنوان کرد.
طبق حکم صادره از سوی این دادگاه، شرکت هواپیمایی اوکراین در ارائه مجوز برای پرواز PS۷۵۲، الزامات «مراقبت استاندارد» را بر اساس قوانین بین‌المللی هوانوردی به‌طور کامل رعایت نکرده است. بر اساس آخرین اطلاعات موجود، این شرکت ارزیابی لازم از وضعیت ایمنی را نیز انجام نداده است.
پرداخت غرامت برای جان‌باختگان پرواز PS۷۵۲ برعهده کیست؟
بر اساس حکم دادگاه عالی ایالت انتاریو، مسئولیت قانونی پرداخت کامل غرامت به خانواده‌هایی که عزیزان‌شان را در سقوط پرواز PS۷۵۲ از دست دادند، بر عهده هواپیمایی بین‌المللی اوکراین است.
به گفته «یاسمین اکبرعلی»، قاضی این دادگاه، خطوط هوایی بین‌المللی اوکراین با توجه به اینکه ساعاتی قبل از پرواز PS۷۵۲، می‌دانستند ایران برای انتقام از ترور یکی از سران سپاه، درصدد شلیک موشک‌های بالستیک به نیروهای آمریکایی در عراق است نباید پرواز می‌کردند!!
همچنین به گفته «جو فیورانته» یکی از وکلا و تیم حقوقی پرونده در این دادگاه خانواده قربانیان پرواز اوکراینی برای اولین‌بار پاسخ کاملی از نقش خطوط هوایی بین‌المللی اوکراینی در این تراژدی وحشتناک دریافت کردند. بر اساس این حکم هواپیمایی اوکراینی نه تنها باید بابت هر مسافر ۱۸۰ هزار دلار بلکه خسارت کامل این حادثه را باید بپردازد.
حکم دادگاه کانادا در شرایطی صادر شد که کانادا، اوکراین، بریتانیا و سوئد تیرماه ۱۴۰۲ شکایتی از ایران را در دیوان دادگستری بین‌المللی به ثبت رسانده بودند.
رسیدگی به پرونده هواپیمای اوکراینی همچنان معلق است
بیش از شش ماه از بازگشت پرونده سقوط هواپیمای اوکراینی به دادگاه می‌گذرد، اما همچنان به این پرونده رسیدگی نشده است. «سید محمود علیزاده طباطبایی»، وکیل پرونده، در این‌باره اظهار داشت:
«پرونده پرواز PS۷۵۲ به دیوان عالی کشور ارجاع شد و اعتراضات ما پذیرفته شد. دیوان عالی ۱۲ ایراد از رأی صادرشده گرفت و پرونده را به دادگاه نظامی یک بازگرداند تا ایرادات اصلاح و رأی جدید صادر شود. با این اقدام، رأی پیشین به‌طور کامل نقض شد و نیاز به رسیدگی مجدد دارد. متأسفانه با گذشت بیش از شش ماه، دادگاه هنوز اقدامی برای بررسی پرونده پرواز PS۷۵۲ نکرده است.»
ایرادات واردشده به رأی پیشین
وکیل پرونده توضیح داد که ایرادات واردشده توسط دیوان عالی کشور شامل نقص‌های کلیدی در روند تحقیقات و تصمیم‌گیری بوده است. از جمله این ایرادات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تاخیر در ارائه موقعیت دقیق سامانه‌ها: بر اساس گزارش ستاد کل نیروهای مسلح، موقعیت دقیق سامانه‌های پدافندی به قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا به‌موقع اعلام نشده است.
- عدم اطلاع‌رسانی به ستاد پدافند: سامانه‌های پدافندی بدون مجوز لازم و خارج از شبکه پدافند مشترک مستقر شده بودند. این اقدام نقض آشکار مقررات و دستورالعمل‌های مرتبط بوده است.
- ضرورت تحقیقات بیشتر: دیوان عالی دستور داده است تا درباره این موارد، تحقیقات ضروری انجام شود و نتیجه گزارش گردد.
اتهام‌ها و اهمیت تحقیقات
طباطبایی تصریح کرد: «تحقیقات اولیه ناقص بوده است. درباره متهم اصلی که به پرواز PS۷۵۲ شلیک کرده، گفته‌اند وی مرتکب لغو دستور در زمان اضطراری شده که می‌تواند در حکم محاربه باشد. با این حال، ما معتقدیم مقامات بالاتر نیز در این ماجرا مرتکب عدم اجرای مقررات شده‌اند که همان لغو دستور محسوب می‌شود و اتهام آنان نیز باید بررسی شود. دیوان عالی این استدلال را پذیرفت و پرونده را بازگرداند تا درباره تمامی افراد مسئول تصمیم‌گیری شود.»
وضعیت فعلی تحقیقات در رابطه با پرواز PS۷۵۲
پرونده در حال حاضر در مرحله تحقیقات دادسرا قرار دارد. همچنین باید مشخص شود که چه کسانی در نقض مقررات نقش داشته‌اند. این تأخیر در رسیدگی به پرونده، انتقادات بسیاری را نسبت به عملکرد دادگاه و دستگاه قضایی ایجاد کرده است.
بررسی ایرادات مطرح‌شده درباره سقوط هواپیمای اوکراینی
در پرونده هواپیمای اوکراینی، سید محمود علیزاده طباطبایی، وکیل خانواده‌های قربانیان، به موارد متعددی اشاره کرده که نیازمند بررسی دقیق و شفافیت بیشتر از سوی دادگاه است. این موارد شامل ابهامات در استقرار سامانه، کتمان اطلاعات و نقض مقررات بین‌المللی است.
ابهامات در استقرار سامانه
وکیل پرونده تأکید کرد که باید درباره توجیه استقرار سامانه تورام ۱ (Tor M1) بین دو فرودگاه از مسئولان مربوطه تحقیق شود. او افزود: «چنانچه متهمان مجوزی برای استقرار سامانه داشته‌اند، این مستندات باید اخذ و بررسی شود. دستور جابه‌جایی سامانه بدون توجه به حضور فرمانده، به‌رغم مقررات، انجام شده است و ضرورت دارد تحقیقات در این خصوص تکمیل شود.»
همچنین، برخی از مسئولان استقرار سامانه را به افراد دیگر در ستاد هوافضا منتسب کرده‌اند و نیاز به مواجهه حضوری بین افراد برای شفاف‌سازی وجود دارد.
نقش قرارگاه و ارتباطات در شب حادثه
یکی از ایرادات اصلی در حادثه پرواز PS۷۵۲، عدم ضبط مکالمات بین سامانه فاتح و تورام ۱ است. علیزاده طباطبایی اظهار داشت که باید مکالمات بین فاتح و SOC تهران بررسی و خارج‌نویسی شود. او همچنین به نقش قرارگاه در خبررسانی ناقص و ایجاد التهاب اشاره کرد و گفت: «در قرارگاه به طور مداوم اعلام می‌شده که موشک‌ها در حال نزدیک شدن هستند. این موضوع می‌تواند نقشی اساسی در اتخاذ تصمیمات اشتباه داشته باشد و باید بررسی شود.»
شناسایی هدف و مسیر پروازی
عدم اخذ شناسایی هدف توسط پدافند هوایی یکی دیگر از مسائل مطرح‌شده است. علیزاده طباطبایی بیان کرد که باید مشخص شود چرا پروازهای دیگر در همان ساعت شناسایی شده‌اند، اما تفاوت مسیر پرواز و صعود هواپیمای اوکراینی نادیده گرفته شده است.
او همچنین تأکید کرد که باید بررسی شود آیا استقرار سامانه در محل فعلی مطابق با طرح‌های مصوب بوده است یا خیر.
کتمان شلیک و عدم اطلاع‌رسانی
وکیل پرونده اظهار داشت که از ساعت ۶:۱۸ صبح روز حادثه، مسئولان از شلیک آگاه بوده‌اند. اما اطلاع‌رسانی و گزارش‌دهی درباره این موضوع انجام نشده است. او خواستار تحقیقات بیشتر در این زمینه شد.
نقض مقررات بین‌المللی
علیزاده طباطبایی در ادامه به عدم توجه به کنوانسیون‌های بین‌المللی از جمله کنوانسیون شیکاگو اشاره کرد و گفت: «کنوانسیون شیکاگو به‌صراحت دولت کشور محل حادثه را ملزم می‌کند که تمام اقدامات معقول برای حفظ ادله و حفاظت از هواپیما و محتویات آن را انجام دهد. با این حال، این الزامات نادیده گرفته شده است.»
نادیده گرفتن ایرادات در لایحه اعتراضی
وی همچنین اشاره کرد که هشت ایراد دیگر ارائه‌شده در لایحه اعتراضی پذیرفته نشده است. او افزود: «ما تأکید داشتیم که کنوانسیون‌های بین‌المللی باید در رسیدگی‌ها مورد توجه قرار گیرند. این در حالی است که توجه به این مقررات می‌توانست به شفافیت بیشتر و جلوگیری از خطاهای احتمالی در پرواز PS۷۵۲ کمک کند.»
ضرورت شفاف‌سازی و تحقیقات بیشتر در رابطه با پرواز PS۷۵۲
با توجه به این ایرادات و ابهامات، علیزاده طباطبایی خواستار تکمیل تحقیقات و پاسخگویی دادگاه به این موارد شد. به نظر می‌رسد که روشن شدن تمامی زوایای این پرونده نیازمند همکاری بیشتر مقامات مسئول و التزام به مقررات داخلی و بین‌المللی است.
انصراف بیشتر خانواده‌های پرواز PS۷۵۲ از پیگیری حقوقی
با تداوم خسته کننده امور حقوقی این حادثه بسیاری از خانواده‌ها نیز از شکایت‌شان صرف نظر کردند. همچنین از آن جمعیت معترض، حالا فقط هشت خانواده همچنان پیگیر شکایتند و بقیه، ناامیدانه شکایت‌شان را پس گرفته‌اند.
ساخت بنای یادبود قربانیان پرواز PS۷۵۲
امسال در آستانه سالگرد این حادثه بازماندگان قربانیان پرواز PS۷۵۲ دو هم جمع شدند و یاد و نام عزیزان سفر کرده‌شان را زنده کردند.
همچنین مادر و پدر «محمدحسین و زینب اسدی‌لاری» به یاد فرزندانشان در اقدامی خیرانه یک مرکز بهداشت را در پرند راه اندازی کردند.
دکتر اسدی‌لاری، پدر این خانواده با انتشار پستی در صفحه اینستاگرام خود نوشت: «در آستانه پنجمین سالگرد فاجعه سرنگونی هواپیمای عزیزان‌مان، مرکز جامع خدمات سلامت زینب عزیزمان در پرند برای پوشش ۳۳ هزار نفر در جنوب فاز ۶ پرند، راه‌اندازی شد.»
خواسته خانواده قربانیان هواپیمای اوکراینی محکوم شدن مقصران اصلی است
