فیلم سینمایی پیرپسر یک درام ایرانی به نویسندگی و کارگردانی »اکتای براهنی» و محصول سال ۱۴۰۰ است. این فیلم نخستین بار در سال ۱۴۰۲ در جشنواره بین‌المللی فیلم روتردام به نمایش درآمد.
این فیلم با بازی «حسن پورشیرازی»، «لیلا حاتمی»، «حامد بهداد»، «محمد ولی‌زادگان» و «محمدرضا داوودنژاد» در رابطه با زندگی دو برادر میانسال است که با پدری قلدر و زورگو در خانه‌ای قدیمی زندگی می‌کنند و تحت فشار اقتصادی زیادی قرار دارند.
فیلم پیرپسر روحی دوباره به کالبد سینمای ایران
فیلم «پیرپسر» فارغ از موافقان و مخالفانش، روح تازه‌ای در کالبد سینمای اجتماعی ایران دمیده است. همچنین می‌توان این فیلم را از جنبه‌های مختلف مورد تحلیل قرار داد. هم فرم و ساختار روایی فیلم، هم مضمون و درون‌مایه اثر و هم بازی‌ها و کارگردانی، هرکدام امکان نقد و بررسی جدی را فراهم می‌کنند.
در تاریخ سینمای ایران، کمتر با اثری مواجه بوده‌ایم که چنین جسورانه به روایت بلندمدت و پیچیده‌ای با محوریت شخصیت تن داده باشد. فقر ساختاری در فیلمنامه‌نویسی، کمبود تنوع در گره‌های دراماتیک و ترس از حوصله‌سررفتن تماشاگر، همواره از مهم‌ترین دلایلی بوده‌اند که مدت زمان آثار سینمایی ایرانی را کمتر از دو ساعت نگه داشته‌اند.
با این حال، فیلم پیرپسر دومین ساخته «اکتای براهنی»، جسورانه این سنت را شکسته است. همچنین عنوان طولانی‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران را به خود اختصاص داده است. این جسارت در عین تحسین‌برانگیز بودن، چالش‌هایی نیز برای فیلمساز و مخاطب به همراه دارد.
خلق فضاهایی متفاوت در بستر یک مکان محدود
از جمله موفقیت‌های فیلم پیرپسر، خلق فضاهایی متفاوت در بستر یک مکان محدود است. فیلم بیشتر در محیط خانه قدیمی جریان دارد؛ اما این محدودیت فضایی با دکوپاژ دقیق، طراحی صحنه حساب‌شده و نورپردازی هوشمندانه، هرگز به یکنواختی منجر نمی‌شود. براهنی در فضاسازی زیرزمین خانه که محل اعتیاد، گناه و گذشته تاریک غلام است، موفق می‌شود حال‌وهوایی مخوف و باورپذیر خلق کند.
فیلمی با پشتوانه ادبی
آنچه در فیلم سینمایی پیرپسر پیش از هر چیز خودنمایی می‌کند، پشتوانه ادبی اثر است. همچنین براهنی در این فیلم دست به اقتباس آزاد از ادبیات کلاسیک زده است. او با رجوع به رمان سترگ «برادران کارامازوف» داستایفسکی و بهره‌گیری از المان‌هایی از رستم و سهراب در شاهنامه، درامی خانوادگی و روان‌کاوانه خلق کرده که در بطن آن، گره‌هایی فلسفی، اخلاقی و شخصیتی تنیده شده است.
البته این نخستین‌بار نیست که براهنی به سراغ آثار داستایفسکی می‌رود. او پیش‌تر نیز در «فیلم پل خواب»، رمان «جنایت و مکافات» را به‌مثابه شالوده روایت خود برگزیده بود. اما می‌توان با اطمینان گفت که پل خواب، بیش و پیش از آن‌که تجربه‌ای تمام‌عیار باشد، نقش تمرینی گرم‌کننده را برای او ایفا کرد. تمرینی که مسیر ساخت پیرپسر را هموار ساخت.
بلوغ هنری اکتای براهنی در فیلم سینمایی پیرپسر
گذر زمان، تأمل عمیق‌تر در جهان‌نگری پیچیده و اخلاق‌محور داستایفسکی و شناخت دقیق‌تر مختصات اجتماعی و روانی جامعه معاصر ایران، همگی باعث شدند که اکتای براهنی در دومین تجربه سینمایی خود به بلوغی محسوس دست یابد. او در فیلم سینمایی پیرپسر در اقتباس ادبی پخته‌تر عمل می‌کند. همچنین در تمامی سطوح فیلمسازی، از میزانسن‌های دقیق و فضاپردازی‌های حساب‌شده گرفته تا هدایت بازیگران و طراحی سکانس‌های دراماتیک، عملکردی چشمگیر و شایسته تحسین ارائه می‌دهد.
وفاداری نسبی به جهان داستایفسکی
برای مخاطبانی که پایبندی به جهان‌نگری و مفاهیم بنیادین آثار داستایفسکی برایشان اهمیت دارد، باید تأکید کرد که براهنی در اقتباس خود از رمان «برادران کارامازوف» به ساختار روایت اصلی یا مفاهیم فلسفی و الهیاتی اثر وفادار نمی‌ماند. او با درک تفاوت‌های بنیادین میان مدیوم سینما و ادبیات و توجه به نیازهای مخاطب امروز ایرانی، مسیری متفاوت را انتخاب می‌کند. مسیری که گرچه از اندیشه‌های داستایفسکی الهام گرفته، اما در نهایت به اثری مستقل تبدیل می‌شود.
تمرکز روایت بر رابطه پدر و پسر
یکی از مهم‌ترین نقاط اتصال میان فیلم سینمایی پیرپسر و رمان «برادران کارامازوف»، تمرکز بر رابطه پدر و پسر در بستر یک دوئل عشقی با محوریت زنی جوان است. براهنی برای تمرکز کامل بر این خط داستانی، دو برادر دیگر را به‌طور کامل از روایت حذف می‌کند. در نتیجه داستان را به شکلی فشرده‌تر و شخصی‌تر بازآفرینی می‌کند.
اثری قابل تأمل در کارنامه براهنی
در نهایت می‌توان گفت فیلم سینمایی پیرپسر نه یک شاهکار تمام‌عیار، که اثری قابل تأمل در کارنامه براهنی و گامی بلند به‌سوی بلوغ فیلمسازی اوست. او هنوز نیاز دارد تا زبان سینمایی خود را صیقل دهد. از گاف‌های فیلمنامه‌ای پرهیز کند و راهی بیابد برای آن‌که اقتباس‌های ادبی‌اش، تنها در سطح نمانند، بلکه به عمق جان تصویر نفوذ کنند.
نخستین نمایش فیلم پیرپسر در روتردام
این فیلم در سال ۲۰۲۴ در نخستین نمایش خود در پنجاه و سومین جشنواره بین‌المللی فیلم روتردام، برندهٔ جایزهٔ بهترین فیلم از بخش پردهٔ بزرگ شد. همچنین در بیست و سومین جشنواره بین‌المللی فیلم ترانسیلوانیا در رشتهٔ بهترین بازیگر مرد مورد تقدیر قرار گرفت. این فیلم تحسین منتقدان را در پی داشت که آن را با آثار فیودور داستایفسکی با دیدی ستایش‌آمیز مقایسه کرد.
اقتباس آزاد از متون اساطیری ایران و جهان
فیلم سینمایی پیرپسر یک اقتباس آزاد و متأثر از چندین کتاب ادبی از جمله رستم و سهراب شاهنامه و برادران کارامازوف آفرینش شده است.
پرفروش‌ترین فیلم سال جاری ایران
فیلم سینمایی پیرپسر که تا سال ۱۴۰۳ در ایران به نمایش درنیامده بود، اجازه حضور در بخش رقابتی چهل و سومین دوره جشنواره فیلم فجر را به دست نیاورد. اما نهایتاً ۲۰ بهمن ۱۴۰۳ در برج میلاد در بخش ویژه جشنواره که خارج از مسابقه بود، نمایش داده شد. این فیلم از ۲۱ خرداد ۱۴۰۴ در ایران اکران شد و عنوان پرفروش‌ترین فیلم سال ۱۴۰۴ را به خود اختصاص داد.
فیلم سینمایی پیرپسر نماینده کانادا در اسکار
با توجه به اینکه اکتای براهنی فارغ التحصيل دانشگاه يورک – تورنتو است و بخشی از سرمایه اين فیلم توسط «ارسلان براهنی» تأمین شده كه سالها در كانادا و آمريكا در كار ساخت و پخش فيلم بوده است؛ شانس معرفی «پیر پسر» به عنوان نماینده سینمای کانادا در جوایز اسکار به طور جدی مطرح شده است.
پس از انتشار سخنان «حنیف سروری»، تهیه‌کننده فیلم «پیرپسر»، مبنی بر اینکه ممکن است این فیلم از سوی کانادا برای شرکت در اسکار ۲۰۲۶ معرفی شود، اکتای براهنی نیز در صفحه شخصی خود در اینستاگرام پستی در همین زمینه منتشر کرد.
در بخشی از این پست چنین آمده است:
فیلم سینمایی «پیر پسر» به نویسندگی و کارگردانی اکتای براهنی با اکران عمومی در تورنتو با استقبال گسترده‌ی هنرمندان، جامعه ایرانیان مقیم کانادا و همچنین تماشاگران انگلیسی‌زبان روبه‌رو شد. این استقبال چشمگیر، نشان دهنده جایگاه ویژه‌ی این فیلم اجتماعی در میان مخاطبان چندفرهنگی شهر تورنتو است.
منتقدان حاضر در مراسم اکران، «پیر پسر» را اثری متفاوت در سینمای معاصر دانسته‌اند که می‌تواند در محافل بین‌المللی نیز مورد توجه قرار گیرد. این فیلم علاوه بر جذب جامعه ایرانی، توانسته با روایت انسانی و جهانی خود مخاطبان غیرایرانی را نیز تحت تأثیر قرار دهد. اکران عمومی «پیر پسر» در تورنتو می‌تواند نقطه عطفی برای ادامه حضور جهانی این فیلم و گامی مهم در مسیر معرفی آن به آکادمی اسکار باشد.
ارسال پیرپسر از کانادا رویا یا واقعیت؟
در این میان، برخی معتقدند ارسال فیلم «پیرپسر» از سوی کانادا در بهترین حالت یک اقدام تبلیغاتی است. چرا که کانادا مدتی پیش نماینده خود را برای رقابت در بخش بهترین فیلم بین‌المللی اسکار انتخاب کرده است. درنتیجه مهلت معرفی فیلم‌ها در این رشته نیز فردا به پایان می‌رسد.
حنیف سروری، یکی از تهیه‌کنندگان «پیرپسر»، درباره اکران این فیلم در کانادا گفت: «متأسفانه به دلایل نامعلومی که هنوز هم برای ما روشن نشده است، از رقابت در کمیته انتخاب فیلم ایران برای معرفی به اسکار حذف شدیم. اما روزنه‌ای از امید از کشور کانادا برای ما ایجاد شد. با توجه به اینکه کارگردان فیلم، اکتای براهنی، در کانادا تحصیل کرده و شهروند این کشور است، شاید شانسی داشته باشیم تا به‌عنوان فیلم خارجی‌زبان از سوی کانادا به اسکار معرفی شویم.»
منابع: ویزا، خبرآنلاین، فارارو، سلام سینما
