جشن چهارشنبه آخر سال یا چهارشنبه سوری یکی از جشن‌های کهن ایرانی است که صدها سال در ایران قدمت دارد. قدیمی‌ترین مطلبی که در رابطه با جشن چهارشنبه سوری در ادبیات ایران دیده شده، مربوط به کتاب بخارا اثر «ابوبکر محمد بن جعفر نرشخی» (۲۸۶ تا ۳۵۸ هجری قمری) است.
در این کتاب آمده است:
چون «امیر منصور بن نوح به مُلک» بنشست، اندر ماه شوال سال ۳۵۰، به جوی مولیان، فرمود تا آن سرای را دیگر بار عمارت کردند و هر چه هلاک و ضایع شده بود بهتر از آن به حاصل کردند. آن‌گاه امیر به سرای بنشست و هنوز سال تمام نشده بود که چون «شب سوری» چنان که «عادت قدیم» است، آتشی عظیم افروختند. پاره‌ای از آن بجست و سقف سرای در گرفت و دیگر باره جمله سرای بسوخت.
همچنین گفته شده است وقتی زرتشت تقویم را آماده کرد، تحویل سال به ظهر سه‌شنبه افتاد. بنابراین چهارشنبه را اول سال اعلام کردند و شب چهارشنبه را به جشن و سرور پرداختند. به همین دلیل به آن جشن چهارشنبه سوری می‌گویند.
آداب و روسم جشن چهارشنبه سوری
در گذشته جوانان و مردان برای جشن چهارشنبه سوری به بیابان‌ها می‌رفتند و چوب و هیزم جمع می‌کردند تا با آن آتش درست کنند و با استفاده از سرخی و گرمای آن، سرما و بیماری را فراری دهند. به همین دلیل مردم وقتی از روی آتش می‌پریدند، می‌گفتند «زردی من از تو، سرخی تو از من»!
فال‌گوش‌نشینی
فال‌گوش‌نشینی از دیگر رسوم چهارشنبه سوری در ایران است. در این رسم از آنجایی که با تاریک شدن آسمان، شناسایی آدم‌ها سخت می‌شد، آن‌هایی که دلشان می‌خواست بختشان باز شود، به زیارت بروند یا نیت‌های دیگری داشتند، از خانه بیرون می‌رفتند و به حرف‌های رهگذران یا اهالی خانه‌ها گوش می‌دادند.
اگر اولین چیزی که به گوش‌شان می‌خورد، شاد و خوشایند بود، نیتشان را به خیر فال می‌زدند. اما اگر سخنان تلخ و ناراحت‌کننده می‌شنیدند، فالشان را به برآورده نشدن می‌زدند.
قاشق‌زنی
یکی از دیگر از آداب عمومی جشن چهارشنبه سوری، قاشق زنی است. این رسم امروزه تقریباً فراموش شده؛ اما در گذشته نه چندان دور یکی از مهم‌ترین رسوم چهارشنبه سوری در ایران محسوب می‌شد. در این رسم، دختران و پسران جوان، چادری بر سر خود می‌کشیدند تا شناخته نشوند و به جلوی در خانه دوستان و همسایگانشان می‌رفتند. صاحب‌خانه با شنیدن صدای قاشق که به کاسه می‌خورد، به جلوی در می‌آمد و داخل کاسه آن‌ها آجیل چهارشنبه سوری، شیرینی، شکلات، نقل و گاهی هم پول می‌ریخت.
همچنین گفته شده کسانی که در خانه بیمار داشتند به نیت سلامتی او برای قاشق‌زنی می‌رفته و در نهایت خوراکی‌هایی را که از همسایه‌ها می‌گرفته است، به بیمار می‌داده تا سلامتی‌اش را دوباره به دست آورد.
کوزه‌شکنی
در بیشتر شهرهای ایران پس‌از پریدن از روی آتش، کوزه می‌شکستند. این آیین احتمالاً به این دلیل بوده که در گذشته مردم اعتقاد داشتند که بدیُمنی به درون کوزه می‌رود و شکستن آن باعث از بین رفتن بدیمنی و بلاگردانی می‌شود.
اما داستان کوزه به همین‌جا ختم نمی‌شد و در مراسم چهارشنبه سوری گاهی با آن فال هم می‌گرفتند. به این صورت که کوزه آبی زیر ناودان، روبه‌قبله می‌گذاشتند و اهالی خانه نیت می‌کردند و چیزی درون کوزه می‌انداختند. صبح چهارشنبه، کوزه را میان خودشان می‌گذاشتند، فردی چند تکه کاغذ که اشعار حافظ رویش نوشته شده بود را هم داخل کوزه می‌انداخت. بعد دختر نابالغی می‌آمد و یک شعر و یکی از آن نشانه‌ها را از درون کوزه برمی‌داشت و به این شکل، برای خودشان فال را تعبیر می‌کردند.
شال‌اندازی
شال‌اندازی یا کجاوه‌اندازی یکی دیگر از آداب و رسوم چهارشنبه سوری در ایران است. این رسم در بیشتر نقاط ایران برگزار می‌شده است. این رسم چهارشنبه سوری هم مثل سایر رسومش در شهرهای مختلف ایران، تفاوت‌های اندکی دارد. در مراسم شال‌اندازی، بچه‌ها و جوان‌ها به بام خانه همسایه یا اقوامشان می‌روند و کمربند پارچه‌ای، شال یا دستمالی درون اتاقشان آویزان می‌کنند.
صاحب‌خانه‌ها هم در دستمالشان شیرینی، آجیل، جوراب و گاهی هم تخم‌مرغ و چنین چیزهایی می‌گذارند و به آن‌ها برمی‌گردانند. اگر هم پسری، دختر صاحب‌خانه را بخواهد، به گوشه دستمالش گره‌ای می‌زند و آویزان می‌کند؛ در مقابل، پدر و مادر دختر اگر پاسخ‌شان مثبت باشد، گره را باز می‌کنند و به مچ دست دخترشان می‌بندند و اگر هم راضی نباشند، شیرینی و آجیل می‌گذارند و به پسر برمی‌گردانند.
چهارشنبه سوری ایرانی در کانادا
مهاجران ایرانی در سراسر جهان از جمله کانادا نیز مقید به برگزاری آیین و آداب سنتی‌شان هستند. بر همین اساس معمولا برای شب چهارشنبه سوری دور هم جمع می‌شوند و با روشن کردن بته، جشن و پایکوبی این رسم را گرامی می‌دارند.
ایرانیان بخصوص در شهرهایی مانند تورنتو که جمعشان جمع‌تر است هرساله با برگزاری جشن‌های مفصل یا کنسرت‌های موسیقی این مراسم را پر رنگ‌تر می‌کنند.
البته بیماری همه‌گیر کرونا بسیار از مراسم جمعی را سرد کرده است. با این وجود این آداب و روسم همچنان در بین ایرانیان مقیم کانادا پا برجا است و علاقمندان را بسوی خود جذب می‌کند.
اگر سال کبیسه وجود نداشت، چه اتفاقاتی در تقویم رخ می‌داد؟
- عضویت در کانال تلگرام رسانه هدهد کانادا
- اخبار روز کانادا و اخبار مهاجرت کانادا را در رسانه هدهد دنبال کنید
- هم اکنون شما هم عضو هفته نامه رسانه هدهد کانادا شوید
