امروز ۲۷ آگوست زادروز «محمدبن زکریای‌رازی» و در تقویم ایران روز داروساز است. «رازی» پزشک، فیلسوف و شیمی‌دان ایرانی، کاشف الکل، جوهر گوگرد (اسید سولفوریک) و نفت سفید است.
او در زمینه‌های مختلف از جمله پزشکی، شیمی، فلسفه، کیهان‌شناسی، منطق و ریاضیات تحقیقات زیادی انجام داده که تا قرن بیستم از منابع معتبر جهانی بودند.
مجسمه زکریای رازی نیز همراه با حکیم عمر خیام، ابوعلی سینا و ابوریحان بیرونی در سازمان ملل به عنوان دانشمندان فرامرزی نصب شده است.
تاریخچه صنعت داروسازی در جهان
سابقه استفاده انسان از دارو به قدمت تاریخ بشریت و زمانی که انسان‌ها با استفاده از عناصر طبیعی مانند برگ درختان دردشان را تسکین می‌دادند می‌رسد.
قدمت برخی از الواح و آثار داروسازی جهان به سه هزار سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد. ایرانیان باستان نیز با داروسازی آشنا بودند و در اوستا قسمتی به نام وندیدا به امور درمان اختصاص دارد. اوستا دو نسخه داشت یک نسخه آن در تخت جمشید در آتش سوزان اسکندر از بین رفت ولی دیگری که در آتشکده آذر گشسب نگهداری می‌شد به دست یونانیان افتاد و دانشمندانی مانند جالینوس از آن بهره گرفتند.
امروزه داروسازی یکی از صنایع پردرآمد دنیاست و روز به روز پیشرفت می‌کند. کشور آلمان در سال ۲۰۱۹ با ۵۶.۹ میلیارد دلار صادرات دارو در این صنعت مقام اول جهان را کسب کرد و پس از آن کشورهای سوئیس، هلند، بلژیک، فرانسه، ایتالیا و آمریکا قرار گرفتند.
تاریخچه داروسازی در طب ایرانی
طب ایرانی یکی از مکاتب طبی دنیا با تاریخچه ده هزارساله است که کاملا منطبق با مبانی علمی و تجربی است. حفظ سلامتی بر درمان در طب ایرانی ارجح است و اصول صحیح سبک زندگی براساس شرایط هر فرد در قالب «اصول حفظ الصحه یا سته ضروریه» تنظیم می‌شود.
دارو درمانی نیز در این مکتب برخلاف سایر مکاتب بسیار محتاطانه صورت می‌گیرد، چنانچه محمد بن زکریای رازی در مورد روش درمان می‌گوید: تاجاییکه میتوانی با اصلاح تغذیه بیمار را درمان نمایی، داروها را به کار نبر و تا جاییکه میتوانی به وسیله داروهای ساده بیمار را درمان کنی، از داروهای ترکیبی استفاده نکن.
سازمان جهانی بهداشت (WHO) سالهاست که مکاتب مختلف طب سنتی (Traditional Medicine) و مکمل (Complementary Medicine) را به رسمیت شناخته و استراتژی این سازمان در قبال طب سنتی و مکمل را در قالب دو سند برای سال‌های ۲۰۰۲-۲۰۰۵ و ۲۰۱۴-۲۰۲۳ تنظیم و منتشر کرده است.
بر اساس سند این سازمان طب سنتی و مکمل از بخش‌های مهم سلامت هستند که در همه کشورها کم و بیش حضور داشته و روز به روز بر تعداد متقاضیان آن افزوده می‌شود.
زندگی رازی
«ابوبکر محمدبن زکریای‌رازی» (رازی به معنی اهل شهرری است) معروف به رازی و در اروپا رازس Rhazes=razes و الرازی Al-Razi، در ۲۷ آگوست سال ۸۶۵ میلادی در شهر ری متولد شد.
ابوریحان بیرونی معتقد است، رازی در ابتدا به کیمیاگری مشغول بوده تا اینکه چشمانش در اثر کار زیاد با مواد شیمیایی آسیب می‌بیند بنابراین برای درمان چشمش به پزشکی روی می‌آورد.
رازی برای آموزش اغلب به بغداد سفر می‌کرده و همانجا نیز به درجه استادی طب رسید و بعدها ریاست بیمارستان معتضدی عراق را به عهده گرفت.
پس از مرگ معتضد، خلیفه عباسی به شهر ری برگشت و رازی را نیز به ریاست بیمارستان شهر ری برگزید.
رازی اولین پزشکی بود که تشخیص تفکیکی بین آبله و سرخک را بیان کرد. او در ارائه نظریه ایمنی اکتسابی پیشگام بود. در اسناد پزشکی آمده که او نخستین پزشک دوره خود بود که تشریح جسد انسان، استخوان‌ها، عضلات، مغز و بعضی از شعب اعصاب را در سر و گردن، توضیح داد.
رازی استاد شیمی نیز بود و الکل، اسید سولفوریک، اسید کلریدریک، اکسیدارسنیک و اسید سیتریک از کشفیات شناخته او است.
تحقیقات رازی
رازی از اتم‌ها به عنوان «ماده مطلق (مطلق)» یاد می‌کند و در توصیفات آن به دو اصل «زمان مطلق» و «مکان مطلق» توجه دارد.
گزارش مناظره رازی با ابوحاتم نشان می‌دهد رازی بر آن بوده که بر استقلال زمان و مکان از اجسام، یعنی از ترکیبات اتم تأکید کند (ابو حاتم الرازی، ق: ۱۲).
زمان به خودی خود صرفاً مدت ابدی است به همین ترتیب، مکان به خودی خود یک خلأ بی‌نهایت است که کیهان فیزیکی محدود در آن قرار می‌گیرد.
رازی عناصر ارسطویی یعنی خاک، آب، هوا و آتش و شاید اتر را در کیهان‌شناسی خود گنجانده اما بنیادی بودن اینها را نمی‌پذیرد.
اخلاقیات و تعادل
در طب معنوی به نظر می‌رسد که رازی دیدگاهی مبهم نسبت به لذت‌ها دارد و توصیه‌هایی برای مقاومت در برابر جذابیت غذا، نوشیدنی، رابطه جنسی و تجمل ارائه می‌دهد.
نکته‌ای که در هر دو اثر ذکر شده این است که لذت بردن از برخی کارها (پرخوری و نادانی) در درازمدت بیشتر از لذت، درد دارد. رازی در طب معنوی داستانی را بیان می‌کند که چگونه مردی را که بشقاب خرما را می‌خورد، تنبیه کرد و به او هشدار داد که این پرخوری باعث بیماری می‌شود، و بنابراین بعدا به همین دلیل دردی چند برابر بیشتر از لذتی که خوردن داشته تجربه می‌کند. (ال-رازی، RF: ۷۱)
کتاب الحاوی
کتاب «الحاوی فی الطب» ۱۵ سال وقت رازی را گرفت و خود او می‌گوید که سوی چشمش را نیز با خود برد.
او در این کتاب عصاره‌هایی از علم پزشکی دوران گذشته در مورد بیماری‌ها و درمان آن‌ها جمع آوری و تجربیات خود را نیز به آن اضافه نمود.
این مطالب با نام بیماری‌ها و داروهای مختلف تنظیم شده و حاوی تمام اطلاعات مهم موجود از منابع یونانی، عربی و به دنبال آن نظرات و نتیجه گیری‌های خود او است.
اندکی پس از درگذشت زکریای رازی، ابوالفضل ابن عمید، سیاستمدار و کاتب برجسته زمان رازی یادداشت‌های رازی را از خواهرش خرید و با کمک بقیه شاگرانش مرتب و الحاوی را منتشر کرد.
ترجمه لاتین الحاوی در واتیکان ۱۵ جلد شده که تا نزدیک سده بیستم به همراه کتاب قانون، مهم‌ترین کتاب پزشکی اروپا بوده است.
کتاب دیگر زکریای رازی «مَن لایَحضَرُهُ الطَّبیب» است که او آن را برای فقرا، مسافران، و شهروندان عادی که به طبیب دسترسی ندارند نوشته و در آن به علل امراض و روشهای درمان آن‌ها پرداخته است.
مدفن رازی کجاست؟
روایت‌های مختلفی از زمان درگذشت زکریای‌رازی این دانشمند پرآوازه نقل شده اما ابوریحان بیرونی در کتاب «فهرست کتب رازی» پنجم شعبان ۳۱۳ هجری قمری را زمان درگذشت وی دانسته است.
تاکنون اطلاع دقیقی از مدفن زکریای‌رازی مطرح نشده اما بررسی آثار بجا مانده از آن دوران نشان می‌دهد که باید مدفن وی در حدود محل بیمارستان قدیمی شهر ری – پهنه جنوبی و جنوب شرقی شهر ری قدیم یا حوالی دیه فیروزآباد و قلعه نو و تپه میل کنونی، در میان آثار نامکشوف باستانی باشد.
- عضویت در کانال تلگرام رسانه هدهد کانادا
- اخبار روز کانادا و اخبار مهاجرت کانادا را در رسانه هدهد دنبال کنید
- هم اکنون شما هم عضو هفته نامه رسانه هدهد کانادا شوید
منابع: ایسنا، ساینس‌فوتو، دیجیاتو، آراکمو، پلاتو
