مراسم چهارشنبه سوری و آخرین سه‌شنبه سال
ایرانیان در همه نقاط جهان، در آغاز فصل بهار به استقبال سال نو می‌روند. اما آئین‌های فرهنگی و رسم و رسومات ایرانی به ۱ فروردین محدود نشده و قبل از نوروز نیز ایرانیان خود را آماده فرارسیدن بهار می‌کنند. چهارشنبه سوری، مهم‌ترین جشن ایرانیان برای استقبال از سال نو و آماده شدن برای نوروز است. در این شب، خانواده‌ها و بستگان دور هم جمع شده و با روشن کردن آتش به جشن و پایکوبی می‌پردازند. در این مقاله به بررسی مرسومات این جشن در زمان‌های مختلف تاریخ و نقاط مختلف ایران می‌پردازیم.
مراسم چهارشنبه سوری
مراسم چهارشنبه سوری در آخرین سه‌شنبه‌ی سال برگزار می‌شود. تنها رسم و رسوم سنتی به جا مانده از این آئین ایرانی، برپایی آتش در فضاهای باز، پریدن از روی آتش و شادی و پایکوبی است و در سال‌های اخیر ترقه بازی و استفاده از انواع وسایل محترقه و پر صدا رواج یافته و متاسفانه جایگزین بسیاری از رسم‌های قدیمی شده است. در ادامه این مقاله به بررسی چند مورد از رسم‌های جالب این مناسبت ایرانی می‌پردازیم.
آتش افروختن
مهم‌ترین رسم مراسم چهارشنبه سوری، روشن کردن آتش و به زبان قدیم بوته افروزی است. در این روز قبل از غروب و رفتن خورشید هر خانواده روی پشت بام منزل، حیاط خانه خود و یا در کوچه و گذرگاه محله خود سه، پنج، یا هفت (اعداد فرد) کُپه از چوب یا خار درست می‌کنند. سپس به هنگام غروب آفتاب و موقع گرگ و میش هوا، همه اعضای خانواده و یا همسایگان دور هم جمع شده و آتش روشن می‌کنند. سپس هر کس ۳ بار از روی آتش‌ها می‌پرد و با خواندن شعر (سرخی تو از من، زردی من از تو) سعی می‌کند تا درد و بیماری و غم را از خود دور کرده و سرخی و شادی آتش هستی را به سمت خود جذب کند.
قاشق زنی
یکی از معروف‌ترین رسومات این شب، قاشق زنی است. زنان و دختران آرزومند، قاشقی را همراه با کاسه‌ای مسی در دست گرفته، صورت خود را با چادر یا روسری می‌پوشانند، در کوچه و محله خود در برابر هفت خانه می‌ایستند و بدون در زدن و هرگونه حرفی، با قاشق به کاسه می‌کوبند. صاحبین خانه نیز شیرینی، آجیل، شکلات و یا مبلغی پول در کاسه‌ها آنان می‌گذارند. باورهای گذشتگان به این صورت است که اگر خانه‌ای درش را به روی آنها باز نکند و یا چیزی به دست نیاورند، آرزوی آنها برآورده نخواهد شد. گاهی مردان و پسران نیز برای همراهی با این رسم و ایجاد لحظات شاد و سرخوشانه، به تقلید از خانم‌ها روسری و چادر بر سر کرده و با کاسه و قاشق به در خانه بستگان و آشنایان خود مراجعه می‌کنند.
مراسم کوزه شکنی
یکی از رسم‌هایی که شاید کمتر به گوش شما خورده باشد، مراسم کوزه شکنی است. در این رسم، پس از درست کردن آتش، مقداری زغال (نماد سیاه بختی)، کمی نمک (نماد شور چشمی) و کی پول یا سکه (نماد فقر و تنگدستی) را در کوزه‌ای سفالی قرار می‌دهند، سپس کوزه را دور سر تک تک افراد خانواده می‌چرخانند و در نهایت کوزه را از روی پشت بام به کوچه پرتاب می‌کند. به این ترتیب درد و بلای داخل خانه، به بیرون ریخته می‌شود و خوشبختی و رزق و روزی به خانه خواهد آمد. علاوه بر این، مردم در گذشته معتقد بودند که چون ظروف سفالین لعاب ندارند، در اثر استفاده مکرر کثیف می‌شوند و چون نمی‌شود آنها را به خوبی شست یا پاک کرد، تنها چاره شکستن آنها است. شکستن کوزه‌های قدیمی پیش از شروع سال نو و خرید کوزه‌های جدید، به رونق بازار کوزه گران نیز کمک می‌کرده است.
شال اندازی
مراسم شال اندازی قدمت زیادی دارد و برای پیشنهاد ازدواج غیر مستقیم در روز چهارشنبه سوری نیز مورد استفاده قرار می‌گرفته است. در این رسم، جوانان به واسطه گره زدن دستمال و شال‌های مختلف به یکدیگر ریسمان بلندی را ایجاد می‌کنند و به پشت بام خانه‌ها می‌رفتند، از دودکش طناب را به خانه همسایگان انداخته و صاحبخانه نیز هدیه‌ای را در گوشه شال پیچیده و آن گاه با یک تکان فرد روی پشت بام را متوجه می‌سازند که باید شال را بالا می‌کشند.
در بعضی مناطق و طی این مراسم، پسری که قصد داشته است با دختری ازدواج کند، با این روش پاسخ را از دختر می‌گرفته است. در این روش پسری که قصد ازدواج با دختر خانواده‌ای را داشته، گوشه شال را گره زده و آن را به داخل خانه می‌انداخته است، اگر جواب دختر مثبت باشد گره شال را باز کرده و آن را برای پسر می‌فرستد و اگر جواب منفی باشد، گره را باز کرده و در آن آجیل یا شیرینی جایگزین می‌کند.
فال گوش نشینی
به طور کلی فال گوش ایستادن کار خوبی نیست، اما یکی از رسومات فراموش شده چهارشنبه سوری فال گوش ایستادن و گوش کردن به حرف‌های رهگذارن است. زنان و دختران که قصد ازدواج، سفر یا انجام کاری را دارند در غروب چهارشنبه سوری در خیابان یا گذرگاه محله شان ایستاده و به صحبت رهگذران گوش می‌دهند. اگر صحبت‌هایی که به گوش آنها می‌خورد شاد و خوب و دلنشین باشد، نشان از آن است که خواسته فرد برطرف می‌شود اما اگر سخنان ناراحت کننده یا تلخ باشند، نشانه‌ای مبنی بر نرسیدن به هدف مورد نظر است. بنابراین در گذشته گفته می‌شد که در این شب تنها درباره چیزهای مثبت و شادی بخش صحبت کنید تا دیگران را امیدوار کنید.
غذای شب چهارشنبه سوری
در نقاط مختلف ایران، رسومات مختلفی درباره خوردنی‌ها و غذاهای این شب وجود دارد که در این بخش به مرسوم‌ترین آنها می‌پردازیم.
آش ابودردا چهارشنبه سوری
در بسیاری از نقاط ایران رسم است که خانواده‌هایی که در خانه خود بیمار دارند، برای شفای این شخص و برآورده شدن حاجت قلبی خود «آش ابودردا» یا «آش مریض» می‌پختند، یک کاسه از آن را به بیمار خود داده و بقیه را بین فقرا و همسایگان پخش می‌کردند. گاهی اوقات همسایگانی که می‌دانستند در خانه‌ای مریض وجود دارد، در قاشق زنی به دختران و زنان این خانه‌ها بنشن یا مواد غذایی می‌دادند تا در آش خود از آنها استفاده کنند.
آجیل مشکل گشا
خانم‌هایی که نذر و حاجتی داشتند در شب چهارشنبه سوری آجیل هفت مغز یا آجیل مشکل گشا را می‌خریدند و آن را بین مردم پخش می‌کردند. در حال حاضر آجیل به یکی از تنقلات مرسوم چهارشنبه سوری تبدیل شده و جنبه نذری ندارد.
رشته پلو
یکی از غذاهایی که در بسیاری از نقاط ایران به این شب نسبت داده شده، رشته پلو است. این غذا همراه با مرغ یا گوشت و یا کشمش و خرما و … سرو می‌شود. فلسفه خوردن آن این است که به واسطه خوردن رشته پلو در شب چهارشنبه سوری، افراد بتوانند در سال نو رشته امور را به دست خود بگیرند.
نتیجه گیری
در سال‌های اخیر، توجه به احیای رسومات مربوط به چهارشنبه سوری نتایج خوبی داشته و خانواده‌ها سعی می‌کنند تا این روز را به بهترین نحو جشم گرفته و کنار هم به استقبال بهار و عید نوروز بروند. باید توجه داشت که آداب و رسوم هر یک از نقاط مختلف ایران می‌تواند با یکدیگر متفاوت باشد، اما هدف اصلی این رسومات، کنار گذاشتن غم و غصه و تلاش برای دریافت حال خوب و رسیدن به خواسته‌ها و آروزهاست. فرقی نمی کند که در ایران زندگی کنید یا خارج از ایران، چهارشنبه سوری به‌عنوان یکی از مهم‌ترین جشن‌ها و آیین‌های پیش از نوروز، بهترین گزینه برای ثبت خاطراتی خوش و حفظ پیوند خود با فرهنگ ایرانی است.
چهارشنبه سوری در تاریخ و ادبیات ایران
شب چله (شب یلدا) و ساز عود ایران به ثبت جهانی رسید
- عضویت در کانال تلگرام رسانه هدهد کانادا
- اخبار روز کانادا و اخبار مهاجرت کانادا را در رسانه هدهد دنبال کنید
- هم اکنون شما هم عضو هفته نامه رسانه هدهد کانادا شوید
