امیر کریم پور – حدود ۱۲۰ سال پیش وقتی سینما توسط برادران لومیر اختراع شد، تصور اوضاع کنونی هنر هفتم تقریبا غیر ممکن بود. سینما این روزها شاید پر درآمدترین و مردمی ترین هنر باشد. آمیختگی سینما با تکنولوژی های روز و جنبه سرگرم کنندگی سینما، آنرا به یکی از وجوه جدایی ناپذیر زندگی مدرن تبدیل کرده. کانادا که یکی از مهاجرپذیرترین کشورهای پیشرفته جهان است، بالطبع دارای پتانسیل شگرفی در تولید آثار فرهنگی به خصوص آثار سینمایی است. سعی خواهیم کرد از این پس به طور هفتگی به مرور و نقد کاربردی فیلمهای اکران شده در کانادا بپردازیم. هدف این است که بیشتر مطالب مربوط به سینمای کانادا باشد، سینمایی که با وجود خوراک و امکانات بسیار خوب این کشور پهناور هنوز نتوانسته به جایگاه اصلی اش برسد.
اولین نمایش عمومی فیلم در کشور کانادا تنها دوسال بعد از افتتاح اولین کینه توسکوپ دنیا در نیوروک، اتفاق افتاد. روز ۲۸ ژوئن سال ۱۸۹۶ در شهر مونترال مردم کانادا شاهد اولین اکران یک فیلم بودند. در جولای همان سال اولین نمایش عمومی فیلم با استفاده از دستگاه ویتاسکوپ (از اختراعات ادیسون) در «وست اِند پارک» اوتاوا اتفاق افتاد. ۳۱ اوت همان سال در تورنتو و دسامبر سال ۱۸۹۸ هم در ونکوور مردم کانادا اولین تصاویر متحرک را تماشا کردند.
اولین فیلمی که توسط یک کانادایی تولید شد، یک فیلم مستند بود که در سال ۱۸۹۷ توسط کشاورزی از مانیتوبا ساخته شد. اولین فیلمساز کانادا که یک کشاورز بود جیمز فریر نام داشت. انگیزه او از ساخت این فیلم تشویق مردم برای مهاجرت به مانیتوبا بود. این فیلم در سراسر بریتانیا نمایش داده شد. در واقع اولین فیلمهای تولید شده در کانادا، فیلمهایی بودند که امروزه در رده فیلمهای مستند تبلیغاتی صنعت توریسم جای می گیرند. این روند با تشکیل یک کمپانی تولید فیلم در سال ۱۹۰۳ ساز و کار حرفه ای تری به خود گرفت. این کمپانی که مجموعه ای از فیلمسازان اغلب انگلیسی بود، کمپانی «بایوسکوپ کانادا» نام داشت و یک سری فیلم از زندگی روزمره مردم کانادا ساخته شد تا بریتانیا یی ها را تشویق به مهاجرت کنند.
در سال ۱۹۱۳ اولین فیلم داستانی کانادا در هالیفاکس ساخته شد. ایوان گلاین «Evangeline» بر اساس شعری از «هنری وادسوورث لانگ فلو» ساخته شد. موفقیت این فیلم باعث شد تا فیلمهای دیگری هم توسط تهیه کننده آن ساخته شود که هیچ کدام نتوانستند به این درجه از موفقیت برسند.
اولین اداره سانسور فیلم کانادا در سال ۱۹۱۱ در اونتاریو افتتاح شد، از اولین سانسورهای دولتی که در سینمای کانادا اتفاق افتاد میتوان به ممنوعیت نمایش پرچم آمریکا در سال ۱۹۱۷ اشاره کرد. دلیل آن امتناع آمریکا در پیوستن به نیروهای متفقین جنگ جهانی اول بود.
اولین کمپانی تولید ملی فیلم در جهان، توسط دولت کانادا در سال ۱۹۱۸ افتتاح شد. «اداره تصویر متحرک دولتی کانادا» «Canadian Government Motion Picture Bureau» برای به تصویر کشیدن فرهنگ و صنعت کانادا ایجاد شد. تا سال ۱۹۳۴ که این تشکیلات تعطیل شد، به طور متوسط هر ماه حدود ۵۰۰۰ دقیقه فیلم ۲۸ میلیمتری و ۱۶ میلیمتری فیلمبرداری شد.
فیلم “برگشت به سرزمین خدا” که در سال ۱۹۱۹ توسط ” دیوید هارتفورد” ساخته شد. داستان فیلم در مورد زنی بود که به همراه پدرش در جنگل زندگی می کند. این فیلم موفق ترین فیلم صامت سینمای کاناداست. نویسنده و بازیگر نقش اول این فیلم یعنی «نل شیپمن» بعد از تولید این فیلم همواره در مسیر پیشرفت بود و با همراهی همسرش «ارنست شیپمن» چندین کمپانی تولید فیلم در شهرهای مختلف کانادا تاسیس کردند و شروع به ساخت فیلمهایی غیر استودیویی بر مبنای داستانهای کانادایی کردند.
کم کم سرمایه داران بزرگ به سمت صنعت فیلمسازی گرایش پیدا کردند. به عنوان مثال در سال ۱۹۲۷ یک سرمایه دار خصوصی مبلغ ۵۰۰ هزار دلار در ساخت فیلم «Carry on Sergeant» سرمایه گزاری کرد که در آن زمان پول هنگفتی بود. صاحبان سالنهای تاتر هم به تغییر کاربری سالنهای خود علاقه مند شدند و سالنهای نمایش زیبایی ساخته شد که می توان به معروفترین آنها در ونکوور یعنی سالن «The beautiful Allen Theatre» اشاره کرد.
در اوخر دهه ۱۹۲۰ سینمای هالیوود پیشرفتهای فراوانی کرد و تماشاچیان سراسر دنیا را علاقه مند کرد. تهدید کم رنگ شدن سینمای ملی در رقابت با هالیوود بسیار جدی بود. اروپایی ها این تهدید را جدی گرفتند و سعی کردند راهکارهایی مانند تشکیل انجمنهای ملی فیلم و حمایت مالی از تولیدات داخلی به کار ببرند. اما کانادا در این مورد خیلی قوی عمل نکرد و تا سال ۱۹۳۸ که «بنیاد ملی فیلم کانادا» با تلاش‌های «جان گیریرسون» افتتاح شد، تقریبا هیچ راهکاری برای این تهدید وجود نداشت. متاسفانه سایه سینمای آمریکا تا به امروز هم روی سینمای کانادا حس می شود.
بعد از جنگ جهانی دوم کانادا هم مانند بیشتر کشورهای دنیا درگیر مسایل مالی بود و عملا تولیدات ملی سینمای کانادا رو به خاموشی میرفت. در سال ۱۹۴۸ «جان جانستون» مدیر تشکیلات «تصویر متحرک آمریکا» تصمیم گرفت تا قسمتی از تولیداتش را به کانادا انتقال دهد. از آن زمان تا کنون فیلمهای آمریکایی بسیاری در کانادا فیلمبرداری و تولید شده اند و اخیرا حتی مراحل نهایی فنی تولید هم در خاک کانادا انجام می شود.
از سال ۱۹۱۱ تا کنون حدود ۱۰۰۰ فیلم بلند انگلیسی زبان و ۶۰۰ فیلم بلند فرانسوی زبان در کانادا به صورت مشترک یا مستقل تهیه شده اند و جوایز بین المللی زیادی از جمله اسکار بهترین فیلم خارجی را دریافت کرده اند. تعدادی از کارگردانان، بازیگران و دیگر عوامل تهیه فیلم از کانادا به آمریکا مهاجرت کردند و در هالیوود موفق بودند. شاید معروفترین آنها «جیمز کامرون» و «جیم کری» باشند.
امروزه استودیوهای فیلمسازی در سه شهر اصلی کانادا متمرکز شده اند. تورنتو، مونترال و ونکوور مراکز اصلی صنعت فیلمسازی در کانادا هستند. تعدادی از جشنواره های بین الملی مهم فیلم دنیا در کانادا برگزار می شوند مانند جشنواره بین المللی فیلم تورنتو یا «TIFF».
رهایی سینمای کانادا از تاثیر هالیوود و رسیدن به یک فرم مستقل شاید آرمان دوردستی برای سینمای ملی کانادا باشد. در این سالها، فیلمسازان مطرح کانادا را می توان به دو قسمت تقسیم کرد: فیلمسازان موفق تحت تاثیر هالیوود و فیلمسازان موفق مستقل. شاید حمایتهای دولتی و استفاده بیشتر از کارگردانان مهاجر تازه وارد بتواند سینمای ملی کانادا را در لباسی منحصر به فرد ظاهر کند. سینمای کانادا هم اکنون کارگردانان موفق بسیاری دارد. «دیوید کراننبرگ، آتوم اگویان، سارا پلی، دیپا مهتا، دنیس آرکند، دنی ویلنو، ژان-مارک ولی، لئا پول و زاویه دولان» از جمله کارگردانان بنام سینمای کانادا هستند.
