الفبای محیط زیست، اقیانوس: مخزن خون حیاتبخش زمین

زینب یوسف زاده – در بخشهای پیشین سعی کردیم که به صورت خلاصه اکوسیستمهای خشکی را معرفی کنیم. نوع دیگری از اکوسیستمهای زمین اکوسیستمهای آبی (Aquatic ecosystems) می باشند. اکوسیستمهای آبی خود به دو دسته اکوسیستمهای آب شور یا اکوسیستمهای دریایی و اکوسیستمهای آب شیرین تقسیم می شوند. در این بخش می خواهیم اکوسیستمهای آب شور (از جمله اقیانوس) را بیشتر بشناسیم.

دریاها و اقیانوسها حدود 71% از سطح زمین را پوشش می دهند. تفاوت اصلی اکوسیستمهای آب شور و اکوسیستمهای آبهای شیرین میزان بالای املاح محلول در آب است که 85% این مواد محلول عناصر آشنای موجود در نمک طعام یعنی سدیم و کلر هستند که میزان آن در آبهای مختلف متفاوت است.

اکوسیستم دریاها را می توان به  چهار گروه تقسیم کرد:

1- اقیانوس: بخش اصلی اکوسیستم آبهای شور را اقیانوسها تشکیل می دهند، که این اکوسیستم اقیانوسهای اصلی یعنی اقیانوس آرام، اقیانوس هند، اقیانوس منجمد شمالی، اقیانوس اطلس و اقیانوس منجمد جنوبی دریاهای مهم را شامل می­ شود.
اقیانوسهایی که کشور کانادا را احاطه کرده اند از سمت غرب اقیانوس آرام، از سمت شمال اقیانوس منجمد شمالی و از شرق اقیانوس اطلس می باشند. همچنین خلیج هودسن یکی از بزرگترین خلیج های کانادا ست که به وسیله تنگه هودسن به دریای لابرادور راه دارد. دریای بوفورت در شمال غربی کشور کانادا واقع است. این دریا به اقیانوس منجمد شمالی و آلاسکا و سه ایالت کانادا راه دارد.
2- منطقه جزر و مدی:  این مناطق محلهایی هستند که در زمان مد توسط آب احاطه می شوند و در زمان جزر از آب تهی می گردند. انواع مختلف زیستگاه از جمله تالاب ها، صخره های سنگی و سواحل شنی در دسته بندی مناطق جزر و مدی قرار می گیرند.
3- مصب: مناطق بین محیط رودخانه ها و دریاها که مستعد ابتلا به جزر و مد و جریان هر دو آب شیرین و آب شور هستند را مصب می نامند. بر این اساس، مصب رودخانه دارای سطوح بالایی از مواد مغذی است.
4- صخره های مرجانی: مانند “جنگلهای انبوه” در دریا عمل می کنند. این صخره ها از تجمع کربنات کلسیم تشکیل می شوند. با اینکه کمتر از یک درصد اقیانوسها دارای این پوشش منحصربفرد هستند ولی  این مناطق یکی از متنوع ترین اکوسیستم های دریایی در این سیاره را شامل می شوند که حدود 25 درصد از حیوانات دریایی از جمله انواع مختلف ماهی ها، اسفنج ها و نرم تنان در آن یافت می شود.
در سواحل کانادا دو منطقه یکی در سواحل غربی کانادا در اقیانوس آرام و دیگری در اعماق آب در سواحل شرق کانادا در اقیانوس اطلس دارای پوشش صخره های مرجانی هستند.

حیوانات دریا

اقیانوسها و دریاهای آزاد دنیاهایی شگفت انگیزند که موجودات خارق العاده ای که بسیاری از آنها هنوز ناشناخته مانده اند، در آن زندگی می کنند. این اکوسیستم ها، زنجیره  غذایی بسیار پیچیده ای دارند و انواع گیاهان و جانوران ساکن با شرایط غیرعادی و بحرانی آنها سازش یافته اند. اقیانوس ها، خانه کوچکترین پلانکتون ها تا بزرگترین موجود زنده جهان، یعنی وال آبی می باشند. گونه های فراوانی از پستانداران مانند نهنگها، دلفینها، خوک آبی (سیل) و فک، ماهیهای فراوانی نظیر اره‌ماهی، سفره ماهی، شاه‌ماهی، شیرماهی، قزل‌آلا، کوسه و هزاران موجود آبزی دیگر نظیر ستاره دریایی، عروس دریایی، اختاپوس، عنکبوت آبی تا فیتوپلانکتونها و زئوپلانکتونها در این اکوسیستم حیرت انگیز در کنار هم زندگی می کنند.

گیاهان دریا

گیاهان دریایی نیز علاوه بر آن که جزئی از زنجیره غذایی اکوسیستم خود هستند منبع بزرگی برای جذب دی اکسید کربن کربن و کاهش گازهای گلخانه ای می باشند. گیاهان دریایی با توجه به شرایط رشدشان به انواع مختلف تقسیم می شوند بعضی از آنها گل و برگ در سطح آب دارند که در مناطق کم عمق تر رشد می کنند و بعضی از آنها در اعماق آب زندگی می کنند. برخی از آنها دارای ریشه در خاکند و برخی دیگر آزادانه در آب غوطه ورند. این گیاهان از خزه ها و جلبکها گرفته تا علف های دریایی، گیاهان گلدار دریایی و ما نگروها در خطوط جزر و مدی را شامل می شوند.

اهمیت دریا
اقیانوسها و دریاهای آزاد با جذب و توزیع حرارت آفتاب، آب‌ وهوای زمین را معتدل می‌کند. نقش مهمی در چرخه آب، چرخه کربن، و چرخه نیتروژن دارد. .قابل توجه است که عملکرد فتوسنتزی جلبکهای دریایی از مجموع عملکرد فتوسنتزی مجموع جنگل‌های گرمسیری بیشتر است. تخمین زده می شود که فیتوپلانکتونها حدود نیمی از اکسیژن مورد نیاز موجودات زنده را تامین می کنند. غیر از آن انسان برای توسعه خود در تجارت، کشف مناطق جدید، استخراج مواد معدنی و تولید برق از اقیانوسها بهره ها برده است. بخش عظیمی از منابع غذایی انسانها و سایر موجودات زنده زمین از طریق آبهای آزاد تامین می شود.

آنچه اکوسیستم دریا را تهدید می کند:
1- صید انبوه و بی رویه جانوران آبزی از دریاها برای مصارف غذایی، در کنار از بین بردن میزان زیادی از گونه هایی که هدف غذایی انسانها نیستند و فقط در کنار سایر ماهیها صید می شوند، صدمه مضاعف و جبران ناپذیری به زنجیره های غذایی و اکوسیستم دریاها می زند.
2- افزایش حمل و نقل های دریایی، خطر آلودگی اقیانوسها را از طریق نشت نفت، انباشت زباله، نشت روغن، آسیب حاصل از عبور و مرور و لنگر و نشست کشتیها به زیستگاهای موجودات آبی و… همه از عواملی هستند که این اکوسیستم ارزشمند را تهدید می کند.
3- افزایش آلودگیهای صنعتی ، دفع زباله، افزایش تصاعدی قطعات پلاستیکی و میکرو پلاستیکها  و ورود روز افزون جریان فاضلاب به آبهای آزاد، از تهدیدات جدی اکوسیستمهای دریایی هستند. برای مثال استفاده از کودهای شیمیایی به عنوان عامل اصلی مرتبط با بشر در ایجاد مناطق مرده سراسر جهان به شمار می رود. مناطق مرده اقیانوسها مناطقی هستند که به خاطر تغییرات حاصل از میزان فعالیت جلبکها به دلیل مواد شیمیایی آبها اکسیژن لازم برای حضور موجودات زنده را ندارند.
4- گسترش توریسم غیر پایدار و ساخت و ساز مسکن در حاشیه دریاها از دیگر عوامل تهدید کننده زندگی موجودات در این اکوسیستمهاست.
5- تغییرات آب و هوایی و افزایش دمای زمین و آبها که باعث آب شدن یخهای قطبی و افزایش سطح آب اقیانوسها، به وجود آمدن سونامی و پدیده های دیگری می شوند همه و همه عواملی است که تعادل موجودات آبزی و زنجیره های غذایی متصل به آنها در خشکی را به شکل چشمگیری تحت تاثیر قرار می دهد.

صحبت کردن درباره اهمیت اقیانوسها و دریاها توسط ما انسانها، مانند آن است که یک برگ کوچک بخواهد در مورد اهمیت تنه درخت در زندگیش بگوید. در واقع حضور و امکان زیست ما و سایر موجودات زنده بر روی زمین به خاطر وجود این منابع عظیم حیات است. ما حیات وتکامل خود را مدیون و وابسته به این پوشش 70 درصدی کره زمین هستیم و هر روز بر بدنه آن با سهل انگاری انسانی مان ضربه جدیدی وارد می کنیم.

منابع:

http://wwf.panda.org/about_our_earth/blue_planet/problems/
http://www.earthrangers.com/wildwire/risk/coral-reefs-of-canada-atlantic-deep-ocean-coral/
http://www.irantocanada.blogfa.com/post-136.aspx