دانش سلامت الکترونیک و انفورماتیک پزشکی «Health Informatics, Medical Informatics, e-Health» دارای تعاریف متنوعی می‌باشد، اما شاید به عنوان تعریفی جامع بتوان گفت که دانشی چند رشته ایست «Multidisciplinary» که از ترکیب علوم مختلف مانند پزشکی و سلامت «Health Sciences»، کامپیوتر و نرم افزار «Computer Sciences»،کسب و کار «Business»، اطلاعات «Information Sciences» و ….. تشکیل شده است.
هدف اولیه آن جمع‌آوری، نگهداری، تحلیل، و پردازش اطلاعات در حوزه علوم پزشکی و سلامت است. یک متخصص انفورماتیک پزشکی می‌تواند از یک نقش کلیدی در زمینه‌هایی مانند داده کاوی و تصمیم گیری در پزشکی، انفورماتیک تصویر برداری پزشکی، پرونده الکترونیکی سلامت، پزشکی از راه دور، کاربرد تلفن‌های هوشمند در پزشکی و سلامت، طراحی سیستم‌های اطلاعاتی در پزشکی و سلامت، ارزیابی سیستم‌های اطلاعاتی، مشارکت در تهیه برنامه‌ها و نرم افزارهای پزشکی، کاربرد هوش مصنوعی در پزشکی، کاربرد فناوری اطلاعات در پزشکی، کاربرد انفورماتیک در رشته های مختلف پزشکی و دندانپزشکی و داروسازی و پرستاری و پیراپزشکی و علوم پایه و …. داشته باشد.
از آنجا که علوم مرتبط با پزشکی و سلامت بزرگ ترین و پیچیده ترین گستره دانش را در دنیای فعلی اطلاعات و دانش فعلی جهان تشکیل می‌دهند، دانش سلامت الکترونیک و انفورماتیک پزشکی به صورت دانشی مستقل و آکادمیک شکل گرفته و توسعه یافته است.
رشته دانشگاهی انفورماتیک پزشکی از دهه هفتاد در اروپا و آمریکا پایه گذاری شد و در حال حاضر نزدیک به هفتاد دانشگاه در سرتاسر جهان، به صورت رسمی این رشته را ارائه می دهند. از لحاظ کاربردی، این دانش در اواسط قرن بیستم با اولین کاربردهای کامپیوتر در علوم پزشکی شکل گرفت و اولین برنامه‌های هوشمند تشخیصی پزشکی در دهه شصت میلادی (یعنی حدود دهه سی شمسی) نوشته شدند.
اولین بیمارستان الکترونیک در دهه هفتاد (حدود ۱۳۵۰ شمسی) راه اندازی گردید. در ایران نیز این رشته، از سال ۱۳۸۸ همزمان با ورود اولین فارغ التحصیلان این رشته از خارج از کشور، در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا، راه اندازی گردید. در اولین دوره پذیرش این رشته در مقطع دکتری، دانشگاه علوم پزشکی مشهد به صورت مستقل، و دانشگاه شهید بهشتی و تهران، به صورت مشترک، برای پذیرش دانشجو در این رشته مجوز گرفتند.
اما رشته انفورماتیک پزشکی نباید با مدیریت اطلاعات بهداشتی درمانی «Health Information Management)» که بر مدیریت استفاده از داده‌ها و اطلاعات در سیستم‌های بهداشتی درمانی تمرکز دارد و یا مهندسی پزشکی «Medical Engineering» که بر جنبه‌های سخت افزاری سیستم‌های پزشکی مانند دستگاه‌های تصویربرداری پزشکی توجه دارد و بیشتر گرایشی تخصصی از رشته های مهندسی است، اشتاه گرفته شود.
تاریخچه بازار کار سلامت الکترونیک و انفورماتیک پزشکی
در کانادا توسعه و گسترش زیرساخت‌های بهره گیری از دانش انفورماتیک و سلامت الکترونیک در سال‌های اخیر با سرعت نسبتا بالا و به شکل پویایی صورت گرفته است. در آوریل سال ۱۹۹۴ شورایی موسوم به «Information Highway Advisory Council» موظف به بررسی زمینه‌های به کارگیری فن آوری اطلاعات در عرصه‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی شد. در سال ۱۹۹۵ این شورا گزارش پایانی خود را به دولت ارائه داد و در آن به ۳۰۰ مورد از جمله تشکیل شورای مشورتی برای شناسایی زمینه‌های کاربردی فناوری اطلاعات و ارتباطات در بخش بهداشت و درمان اشاره شد.
همچنین در سال ۱۹۹۴ نخست وزیر وقت کانادا، انجمن ملی سلامت را تشکیل و آن را موظف به ارائه روش‌های نوین به منظور بهبود سیستم بهداشت و درمان کشور کرد. این انحمن در گزارشی که پس از سه سال تحقیق و بررسی به دولت ارائه داد، توسعه سریع سیستم‌های درمانی مبتنی بر شواهد که بتواند در فرآیند تصمیم گیری به ارائه دهندگان خدمات و سرویس‌های درمانی، مدیران ارشد، قانونگذاران، بیماران و عموم به ترتیب مقتضی کمک کند را در اولویت قرار داد.
به دنبال آن در آگوست سال ۱۹۹۷ وزیر بهداشت و درمان کانادا شورای مشورتی زیر ساخت‌های به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در بخش بهداشت و سلامت کشور را تشکیل و آن را موطف کرد که در مدت ۱۸ ماه گزارش نهایی خود را ارائه نماید که در نهایت این شورا تایید کرد، به کارگیری فناوری اطلاعات در بخش بهداشت و سلامت در سطح کشور می‌تواند کیفیت، دسترسی و کارآمدی ارائه خدمات و سرویس‌های درمانی را ارتقاء بخشیده و
اهداف زیر را دنبال نماید:
۱. توسعه چشم اندار ملی بهداشت و سلامت کشور بر پایه فناوری اطلاعات و شناسایی نیازهای اساسی سیستم
۲. تهیه دستور کار اقدام، به منظور پیاده سازی بخش های اساسی سیستم در سطح کشور
۳. پیشنهاد ساز و کارهای همکاری در رسیدن به یک اجماع برای بهره مندی از سیستم یکپارچه در سطح کشور
۴. شناسایی مشکلات و موانع انجام کار و ارائه راه حل‌ها
و به دنبال آن دفتر «Office of Health and Information Highway» توسط بهداشت کانادا تشکیل و متولی به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در سطح کشور با گرایش راهبردی به توسعه دانش انفورماتیک پزشکی و سلامت الکترونیک درسطح کلان شد. از طرفی سازمانی موسوم به سازمان توسعه فعالیت‌های پیشرفته اینترنتی «CANARIE» چشم انداز یک مرکز اطلاعات مجازی در بخش درمان را منتشر کرده و در آن مواردی همچون دسترسی به اطلاعات، امنیت اطلاعات و حریم شخصی سرلوحه قرار داده شد.
در سال ۱۹۹۸ مدیران ارشد بخش بهداشت و سلامت در یک نشست ۲ روزه گرد هم آمدند تا موضوع به کار گیری فناوری اطلاعات و ارتباطات را به بحث و تبادل نظر بگذرانند. یک سال بعد از آن کمیته، زیرساخت های فناوری اطلاعات و ارتباطات با کارگروه‌های مختلف و با اولویت‌های زیر شروع به فعالیت کرد.
- برنامه ریزی سازمانی
- پزشکی از راه دور
- حفاظت از اطلاعات شخصی
- نظارت بر بهداشت و سلامت
- پرونده سلامت الکترونیک
در سال ۲۰۰۰ دولت فدرال کانادا با حمایت از تشکیل یک سازمان غیر انتفاعی موسوم به «Canada Health Infoway Inc» مبلغ ۵۰۰ میلیون دلار را برای شتاب بخشیدن به توسعه و به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در زمینه پرونده الکترونیکی بیماران سرمایه گذاری کرد.
این سازمان در سال ۲۰۰۱ تشکیل و فعالیت خود را آغاز کرد. دولت کانادا درسال ۲۰۰۳ مبلغ ۶۰۰ میلیون دلار و متعاقب آن ۱۰۰ میلیون دلار دیگر در سال ۲۰۰۴ در این بخش سرمایه گذاری کرد، به طوری که تاکنون بیش از ۲ میلیارد دلار در راه استفاه از فناوری اطلاعات و ارتباطات در بخش پزشکی و سلامت در کشور کانادا سرمایه گذاری شده است.
در حال حاضر، همه استانهای کانادا مشغول فعالیت بر روی پروژه پرونده الکترونیکی بیماران هستند و علیرغم پیشرفت‌های قابل توجه در این زمینه در همه استان‌ها، استان نوا اسکوشیا، با راه اندازی سیستم موسوم به «Share» از استانهای موفق در بخش پرونده سلامت الکترونیک بیمار بوده است.
علاوه بر سازمان «Canada Health Infoway» که نقش محوری در سطح کشور را بر عهده دارد و «infostructure» پرونده اکترونیکی بیمار «EHR» را برای استان‌ها تعیین کرده است و در زمینه تهیه استانداردهای تبادل اطلاعات پزشکی و سلامت فعالیت‌های قابل توجهی انجام داده است، سازمان های دیگری در سطح استانی و فدرال عهده دار وظایف مختلفی در خصوص به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در بخش پزشکی و سلامت هستند که تعدادی از آن‌ها برای آشنایی دوستان عزیز نام برده می‌شود:
در سطح فدرال ( کشوری)
- (Canadian institute for health information (CIHI
- (Canadian institute of health research (CIHR
- Canadian patient safety institute
- Accreditation Canada
- Canada’s Health Informatics Association
اما در سطح استانی هم سازمان‌هایی فعالیت دارند؛ به عنوان مثال در استان انتاریو «eHealth Ontario» و یا در استان بریتیش کلمبیا «Health Shared Services BC».
همانطور که ملاحظه شد برنامه ریزی برای به کار گیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در بخش پزشکی کشور کانادا و سرمایه گذاری در این بخش در بیست سال گذشته مورد اهتمام قرار گرفته و پیشرفت‌های قابل توجهی داشته است. اگرچه در کشوری به وسعت کانادا و با سیستم حکومتی فدرال و استانی وجود سیستم یکپارچه کشوری و پرونده الکترونیک بیمار در سطح کشور در آینده خیلی نزدیک متصور نیست، اما پیشرفت در این زمینه قابل توجه و زیربنایی در حال انجام است.
شاید به همین دلیل نیاز به کارشناسان دانش سلامت الکترونیک و انفورماتیک پزشکی به شدت به چشم میخورد و بازار کار خوبی برای آن وجود دارد. در کانادا تحصیل در این رشته از دوره های کوتاه مدت تا مقطع دکتری امکان پدیر است و دانشگاههایی مانند دانشگاه مک مکستر در انتاریو، ویکتوریا در برتیش کلمبیا و دال هاوزی در نوا اسکوشا از شاخص ترین ها میباشند. اما این دوره ها تنها به سه دانشگاه مذکور محدود نمی‌شود.
همانطور که در ابتدای این مطلب اشاره شد دانش سلامت الکترونیک و انفورماتیک پزشکی بسیار گسترده بوده و کارشنان شاغل در این رشته در بخش‌های تخصص مختلفی فعالیت می‌کنند، اما با توجه به فعالیت در زمینه داده کاوی و تصمیم گیری در پزشکی «DDS» در مقالات تخصصی بعدی بیشتر به موضوعات مرتبط با این بخش خواهیم پرداخت.
امید که این مطلب بتواند دورنمایی از رشته سلامت الکترونیک و انفورماتیک پزشکی در کانادا را برای علاقمندان به تحصیل و کار در این زمینه فراهم آورد.
https://www.youtube.com/watch?v=ODgjGfC4opE
.
منبع: ای هلت تک
