نگاهی به زندگی و زمانه پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک های جهان

«خورخه ماریو برگولیو»، معروف به پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌ های جهان، دویست و شصت و ششمین رهبر کلیسای کاتولیک با قدمتی دو هزار ساله، امروز در سن ۸۸ سالگی در واتیکان درگذشت.

پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌ های جهان، پیش از رسیدن به بالاترین مقام کلیسای کاتولیک، از سال ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۱ به‌عنوان سراسقف بوئنوس آیرس خدمت می‌کرد. او در سال ۲۰۰۱ توسط پاپ ژان پل دوم به مقام کاردینالی منصوب شد. پاپ فرانسیس که در سال ۲۰۱۳ جانشین پاپ بندیکت شانزدهم شد، نام «فرانسیس» را برای خود برگزید و به‌عنوان نخستین پاپ اهل قارهٔ آمریکا، اولین عضو فرقه یسوعی و پس از قرن‌ها نخستین پاپ غیراروپایی، به‌عنوان چهره‌ای تحول‌گرا در رأس کلیسای جهانی شناخته می‌شود.

زندگی خانوادگی و پیشینه پاپ فرانسیس

پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌ های جهان، با نام اصلی «خورخه ماریو برگولیو»، در ۱۷ دسامبر ۱۹۳۶ در بوئنوس آیرس، پایتخت آرژانتین، در خانواده‌ای از مهاجران ایتالیایی چشم به جهان گشود. او در سال ۱۹۵۸، پس از پشت سر گذاشتن یک بیماری ریوی سخت، تصمیم گرفت به فرقهٔ یسوعیان بپیوندد. برگولیو در سال ۱۹۶۹ به مقام کشیش کاتولیک منصوب شد و از سال ۱۹۷۳ تا ۱۹۷۹، به‌عنوان مافوق استانی یسوعیان در آرژانتین خدمت کرد.

در سال‌های بحرانی دسامبر ۲۰۰۱، زمانی که آرژانتین شاهد شورش‌ها و ناآرامی‌های گسترده بود، او رهبری کلیسای کاتولیک این کشور را برعهده داشت. موضع‌گیری‌های اجتماعی و سیاسی او سبب شد که دولت‌های وقت، از جمله نستور کیرشنر و کریستینا فرناندس، او را رقیبی سیاسی بدانند.

پاپ فرانسیس علاوه بر فعالیت‌های مذهبی‌اش، علاقه‌مندی‌هایی شخصی نیز دارد. او به رقص سنتی تانگو ـ که از نمادهای فرهنگی آرژانتین است ـ علاقه‌مند بود و در جوانی خود نیز این رقص را اجرا می‌کرد. همچنین، او از هواداران باشگاه فوتبال سن لورنزو به‌شمار می‌رود. نام «فرانسیس» را نیز به افتخار قدیس فرانسیس آسیزی، حامی فقرا و نماد فروتنی و مهرورزی در قرن ۱۳ میلادی، برای خود برگزید.

دیدگاه های لیبرال‌ترین پاپ جهان

پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌ های جهان، که بسیاری از او با لقب‌هایی چون «هیپی‌ترین رهبر مذهبی جهان» و «لیبرال‌ترین پاپ تاریخ» یاد می‌کنند، شخصیتی علمی و معنوی دارد. او در رشته شیمی و الهیات تحصیل کرده و به چندین زبان زنده دنیا تسلط کامل یا نسبی دارد. همین این ویژگی‌ها به او دیدگاهی گسترده و چندبعدی در مواجهه با مسائل دینی، علمی و اجتماعی بخشیده است.

برخلاف بسیاری از اسلاف خود، پاپ فرانسیس فردی ساده‌زیست و فروتن است. او هیچ‌گاه خود را شایسته مقام پاپی نمی‌دانست. درنتیجه همواره تلاش کرده تا از مظاهر تجمل و تشریفات دوری کند. همین تواضع و صداقت، جایگاه او را در دل میلیون‌ها نفر در سراسر جهان تثبیت کرده است.

پاپ فرانسیس همچنین با نگاهی باز به مفاهیم علمی، تئوری «انفجار بزرگ» را نه در تضاد با ایمان، بلکه در راستای آن می‌بیند. او معتقد است که خداوند را نباید همچون جادوگری با عصای جادویی تصور کرد. بلکه باید او را خالق نظم و عظمت جهان دانست؛ نگاهی که تلاش می‌کند علم و دین را به جای تقابل، در مسیر هم‌افزایی قرار دهد.

رسمیت دادن به کشور فلسطین

پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌ های جهان، در دوران رهبری خود رویکردهای نوین و بشردوستانه‌ای را در مسائل بین‌المللی پیش گرفت. یکی از مهم‌ترین اقدامات او، به رسمیت شناختن کشور مستقل فلسطین و پیشنهاد راهکار دو کشور مستقل اسرائیل و فلسطین برای حل بحران خاورمیانه بود.

پاپ فرانسیس نه تنها در عرصه‌های دینی بلکه در عرصه‌های سیاسی و انسانی نیز حضوری فعال داشت. او به اورشلیم (بیت‌المقدس) به عنوان محل تلاقی سه دین توحیدی نگریست. همچنین پاپ فرانسیس در سفرهای بین‌المللی خود به کشورهایی سفر کرد که پیش از او هیچ یک از رهبران مذهبی به آنجا قدم نگذاشته بودند. سفر پاپ به سودان جنوبی، کشوری جنگ‌زده و فراموش‌شده، تاریخ‌ساز شد. او در آنجا پای طرفین درگیر در جنگ را بوسید، نشان‌دهنده همدردی عمیق او با درد و رنج بشریت بود.

پاپ فرانسیس و همدردی با جوامع آسیب‌دیده

او همچنین به کشورهای مسلمان، از جمله اندونزی و عراق، سفر کرد. در عراق، او با آیت‌الله سیستانی، مرجع تقلید برجسته شیعه، دیدار کرد. همچنینو بر اهمیت همزیستی مسالمت‌آمیز میان ادیان مختلف تأکید کرد. در موصل، پاپ فرانسیس هدف حمله انتحاری از سوی یک زن افراطی قرار گرفت، اما همچنان به دیدگاه‌های صلح‌طلبانه خود ادامه داد.

پاپ فرانسیس با جوامع مختلف در سراسر جهان همدردی کرده است. از ایغورهای مسلمان چین تا روهینگیای میانمار و ایزدی‌های عراق. این رهبر مذهبی همواره بر کرامت انسانی و اهمیت حمایت از گروه‌های آسیب‌دیده تأکید داشت.

حمایت از پناهندگان و واکنش به بحران‌های اجتماعی

رهبر کاتولیک‌ های جهان بحران مهاجرت را یکی از واقعیت‌های عصر حاضر می‌دانست. درنتیجه همواره بر حفظ کرامت پناهجویان تأکید می‌کرد. او معتقد بود که باید به پناهندگان با احترام و انسان‌دوستی برخورد کرد.

پاپ فرانسیس منتقد سرمایه‌داری افسارگسیخته، مصرف‌گرایی بیش از حد و توسعه‌طلبی بی‌رویه بود. او اعتقاد داشت که باید اقدامات جدی برای تغییر اقلیم و محافظت از سیاره زمین انجام داد. درنتیجه این موضوع در دوران رهبری او به یکی از اولویت‌های واتیکان تبدیل شد.

مخالفت رهبر کاتولیک‌ های جهان با مجازات اعدام

پاپ فرانسیس به‌طور گسترده به‌عنوان یکی از منتقدان اصلی مجازات اعدام شناخته می‌شود. او اعدام را ذاتاً پلید و غیر انسانی می‌داند و همواره بر لزوم حذف این مجازات از سیستم‌های حقوقی جهانی تأکید کرده است.

با وجود تمام فعالیت‌های جدی و معنادار خود در عرصه‌های مختلف، پاپ فرانسیس هیچ‌گاه از روحیه بازیگوش خود دست نکشیده است. او با شخصیت‌های معروفی مانند مرد عنکبوتی و سیلوستر استالونه دیدار کرده و در این ملاقات‌ها به شوخی‌ها و بازی‌های کودکانه پرداخته است. این ویژگی‌های انسانی و خودمانی او، محبوبیت زیادی در میان مردم ایجاد کرده است.

دشواری های دوران خدمت در واتیکان

مسیحیت کاتولیک، که بنیان‌گذارش پطرس، یکی از حواریون حضرت عیسی (ع) و نخستین پاپ به‌شمار می‌رود، همواره به ساختاری منظم و منسجم شهرت داشته است. با این حال، این تشکیلات دینی کهن در گذر زمان با چالش‌های زیادی مواجه شده است؛ از فسادهای مالی تا رسوایی‌های اخلاقی که جایگاه آن را نزد افکار عمومی تضعیف کرده‌اند.

آغاز موج اصلاحات با پاپ فرانسیس

پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان، که در سال ۲۰۱۳ به عنوان پاپ برگزیده شد، با درک عمیق از مشکلات درونی کلیسا، اصلاحات گسترده‌ای را آغاز کرد. هدف این اقدامات، شفافیت بیشتر، کاهش فساد، ساده‌سازی تشریفات کلیسایی و بازگرداندن اعتماد عمومی به کلیسا بود. او تأکید داشت که کلیسا باید به مردم نزدیک‌تر شود، نه آنکه از زندگی روزمره‌شان فاصله بگیرد.

پدوفیلی؛ لکه سیاه در تاریخ کلیسا

یکی از دشوارترین چالش‌های دوران پاپ فرانسیس، مقابله با معضل سوءاستفاده جنسی در کلیسا بود. گرچه او برخی از اسقف‌هایی را که به پدوفیلی متهم بودند خلع لباس کرد و از آنها سلب مسئولیت نمود، اما این بحران همچنان در برخی نقاط کلیسا باقی ماند و ریشه‌کنی کامل آن هنوز محقق نشده است.

رهبر کاتولیک‌های جهان برای ایجاد نظم مالی بیشتر در واتیکان نیز گام‌های جدی برداشت. او هدایای بیش از ۴۰ یورو از سوی مقام‌های کلیسایی را ممنوع کرد. حقوق کاردینال‌ها را کاهش داد و با شفاف‌سازی حساب‌ها، کوشید اعتماد افکار عمومی را نسبت به امور مالی کلیسا جلب کند.

صدای صلح در هیاهوی جنگ‌ها

پاپ فرانسیس در عرصه بین‌الملل نیز صدای اعتدال و صلح بود. او بارها نسبت به افزایش تنش‌ها میان ایران و آمریکا ابراز نگرانی کرد. همچنین هر دو طرف را به خویشتنداری دعوت نمود. وی از پرتاب «مادر بمب‌ها» توسط آمریکا به افغانستان اظهار تأسف کرد و آن را موجب اندوه عمیق خود دانست.

پاپ فرانسیس جنگ اوکراین را یک فاجعه بشری توصیف کرد و خواستار پایان درگیری‌ها در یمن شد. در واکنش به حمله انتحاری داعش در سالگرد قاسم سلیمانی، او با مردم ایران ابراز همدردی کرد و گفت برایشان دعا می‌کند.

تعامل با ایران و چهره‌های جهانی

در دوره رهبری او، روابط پاپ با ایران نیز در سطح دیپلماتیک پیش رفت. محمود احمدی‌نژاد پیام تبریکی برای او فرستاد، حسن روحانی در واتیکان با وی دیدار کرد. همچنین اخیراً مسعود پزشکیان نیز برای سلامتی پاپ آرزوهای نیکی فرستاد.

پاپ فرانسیس با نگاهی فراتر از مرزهای سنتی، در عرصه دیپلماسی جهانی نقش‌آفرینی کرد. او از گسترش پوپولیسم راست‌گرا انتقاد نمود. همچنین به بازسازی روابط دیپلماتیک کامل میان آمریکا و کوبا کمک کرد، و با چین درباره چگونگی انتصاب اسقف‌ها توافقی حساس را پیش برد.

در عین حال، او همواره حامی پناهجویان و مهاجران بوده و از حق آنان برای زندگی با کرامت دفاع کرده است.

سفر رهبر کاتولیک‌ های جهان به کانادا

پاپ فرانسیس در سال ۲۰۲۲، به کانادا سفر و بابت اتفاقاتی که در مدارس شبانه روزی بومیان کانادا رخداده از بومیان طلب بخشش کرد. وی در دیدار با بومیان کانادا گفت: «من به ویژه برای روش‌هایی که بسیاری از اعضای کلیسا و جوامع مذهبی در پروژه‌های تخریب فرهنگی و یکسان سازی اجباری ترویج شده توسط دولت‌های آن زمان به بدترین شکل اجرا شد متاسف هستم.«

عذرخواهی تاریخی پاپ فرانسیس از بومیان کانادا

پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان، در مراسمی رسمی و پر احساس در کانادا، بابت نقش کلیسای کاتولیک در آنچه «نسل‌کشی فرهنگی» بومیان این کشور خوانده می‌شود، عذرخواهی کرد. او با ابراز تأسف عمیق از «ذهنیت استعمارگر» نهفته در سیستم مدارس شبانه‌روزی کلیسایی و پیامدهای فاجعه‌بار آن بر نسل‌های بومی، خواهان التیام این زخم تاریخی شد.

در یکی از احساسی‌ترین لحظات مراسم، زنی از میان بومیان با چشمانی اشک‌بار سرود ملی کانادا را به شکلی غم‌انگیز اجرا کرد؛ نمایی تکان‌دهنده از دردی که هنوز التیام نیافته است.

پس از سخنرانی پاپ فرانسیس، رئیس «ویلتون لیتل‌چایلد» به نشانه احترام، یک سربند پر (نماد فرهنگی بومیان) را بر سر پاپ قرار داد. رهبر کاتولیک‌های جهان نیز دست او را به نشانه قدردانی بوسید؛ صحنه‌ای نمادین از احترام، پذیرش و تلاش برای آشتی.

انتخاب جانشین پاپ فرانسیس

اکنون، بنا به سنت همیشگی واتیکان، انگشتر مخصوص از دست پاپ فقید خارج و درب آپارتمان او پلمپ شده است. پس از مراسم تشییع و دفن پاپ فرانسیس، کلیسای «سیستین» در واتیکان، شاهد مراسمی دیگر خواهد بود که در آن رهبر جدید کاتولیک‌ های جهان انتخاب خواهد شد.

این فرآیند که به «مجمع انتخاب پاپ» (Papal Conclave) معروف است، مجموعه‌ای از آئین‌ها و رویه‌های دقیق است که برای اطمینان از انتخاب فردی مورد اجماع برای رهبری کلیسای کاتولیک طراحی شده و عبارت است از :

• آغاز دوره خلأ قدرت (Sede Vacante)

با درگذشت پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان، دوره‌ای موسوم به Sede Vacante یا «تخت خالی» آغاز می‌شود؛ دوره‌ای که در آن، صندلی پاپی بدون صاحب باقی می‌ماند. در این بازه زمانی، قدرت و اختیارات پاپ موقتاً به کاردینال کامرلنگو (Camerlengo) منتقل می‌شود. در حال حاضر، کاردینال کوین جوزف فارل این مسئولیت حساس را بر عهده دارد.

• مراسم تدفین و دوره سوگواری پاپ فرانسیس

پس از تأیید رسمی مرگ پاپ فرانسیس، مراسم تدفینی باشکوه با حضور چهره‌های مذهبی، سیاسی و بین‌المللی برگزار می‌شود. طبق سنت واتیکان، این مراسم معمولاً چهار تا شش روز پس از درگذشت پاپ برگزار شده و به دنبال آن، دوره سوگواری نه‌روزه‌ای به نام Novemdiales آغاز می‌شود.

• تدارکات برای مجمع انتخاب پاپ

در طول دوره خلاء قدرت، کاردینال کامر لنگو با همکاری نهادهای مختلف واتیکان، تدارکات لازم برای برگزاری مجمع انتخاب پاپ را فراهم می‌کند. این تدارکات شامل آماده‌سازی محل برگزاری مجمع (کلیسای سیستین)، بررسی صلاحیت کاردینال‌های انتخاب‌کننده، و اطمینان از امنیت و محرمانگی مجمع است.

• شرایط کاردینال‌های رأی‌دهنده

تنها کاردینال‌هایی که کمتر از ۸۰ سال سن داشته باشند، حق شرکت در مجمع انتخاب پاپ و رأی دادن را دارند. تعداد کاردینال‌های انتخاب‌کننده نباید بیش از ۱۲۰ نفر باشد. هرچند در عمل ممکن است این تعداد کمی بیشتر یا کمتر باشد.

• سوگند محرمانگی و آغاز مجمع

در روز تعیین شده، کاردینال‌های انتخاب‌کننده با حضور در کلیسای سیستین، مراسم رسمی ورود به مجمع انتخاب پاپ را برگزار می‌کنند. پس از ورود به کلیسا، کاردینال‌ها سوگند محرمانگی یاد می‌کنند و متعهد می‌شوند که تمامی اطلاعات مربوط به جریان مجمع را محرمانه نگه دارند. پس از ادای سوگند، درهای کلیسای سیستین به روی عموم بسته می‌شود و تنها کاردینال‌های انتخاب‌کننده و چند نفر از کارکنان خدماتی مجاز به حضور در کلیسا هستند.

• فرآیند رأی‌گیری دقیق و منظم

فرآیند رأی‌گیری در مجمع انتخاب پاپ بسیار دقیق و منظم است. کاردینال‌ها هر روز صبح و بعد از ظهر در کلیسای سیستین جمع می‌شوند و حداکثر چهار نوبت رأی‌گیری در هر روز انجام می‌شود. هر کاردینال نامزد مورد نظر خود را روی یک برگه رأی می‌نویسد و آن را تا می‌کند. سپس، به ترتیب ارشدیت، به سمت محراب رفته و برگه رأی خود را در ظرف مخصوص قرار می‌دهد. پس از پایان رأی‌گیری، برگه‌های رأی شمارش می‌شوند و نام نامزدهایی که رأی آورده‌اند، اعلام می‌شود.

• حد نصاب برای انتخاب پاپ

برای انتخاب رهبر جدید کاتولیک‌ های جهان، یک نامزد باید حداقل دو سوم آرای کاردینال‌های انتخاب‌کننده را به دست آورد. اگر در هیچیک از نوبت‌های رأی‌گیری، هیچ نامزدی نتواند این حد نصاب را کسب کند، رأی‌گیری‌ها ادامه پیدا می‌کند تا یک نفر بتواند اکثریت لازم را به دست آورد. پس از انتخاب پاپ، کاردینال رئیس مجمع از او می‌پرسد که آیا انتخاب را می‌پذیرد یا خیر. در صورت پذیرش، پاپ جدید نام پاپی خود را انتخاب می‌کند.

• دود سفید، نشانه انتخاب پاپ

پس از انتخاب پاپ، برگه‌های رأی سوزانده می‌شوند. اگر هیچ نامزدی نتواند حد نصاب لازم را به دست آورد، برگه‌ها با مواد شیمیایی مخلوط می‌شوند تا دود سیاه از دودکش کلیسای سیستین خارج شود. این دود سیاه نشان می‌دهد که هنوز پاپ جدید انتخاب نشده است. اما اگر پاپ جدید انتخاب شود، برگه‌ها بدون مواد شیمیایی سوزانده می‌شوند و دود سفید از دودکش کلیسای سیستین خارج می‌شود. این دود سفید، نشانه‌ای برای جهانیان است که پاپ جدید انتخاب شده است. پس از خروج دود سفید، کاردینال رئیس مجمع از بالکن کلیسای سن پیتر ظاهر می‌شود و با گفتن عبارت “Habemus Papam” (ما پاپ داریم)، نام پاپ جدید و نام پاپی او را اعلام می‌کند. سپس، پاپ جدید از بالکن کلیسا برای مردم سخنرانی می‌کند و آنها را مورد تفقد قرار می‌دهد.

• اعلام رسمی: «Habemus Papam»

پس از دود سفید، کاردینال رئیس مجمع بر بالکن کلیسای سن‌پیتر ظاهر می‌شود و با گفتن عبارت مشهور Habemus Papam (ما پاپ داریم)، نام پاپ جدید و عنوان پاپی او را اعلام می‌کند. سپس، پاپ تازه انتخاب‌شده از بالکن ظاهر شده، مردم را مورد خطاب قرار می‌دهد و دوران رهبری او آغاز می‌شود.

• آغاز دوران پاپ جدید

با انتخاب رهبر کاتولیک‌ های جهان، دوره خلاء قدرت به پایان می‌رسد و دوران رهبری او آغاز می‌شود. پاپ جدید مسئولیت هدایت کلیسای کاتولیک و نمایندگی آن در سطح جهانی را بر عهده می‌گیرد.

منابع: رویداد، جماران، پاریس، مهرنیوز