در اتفاقی که دنیای اقتصاد و علم را شگفتزده کرد، جایزه نوبل اقتصاد ۲۰۲۵ امسال به شکلی کمسابقه، میان سه اقتصاددان از کانادا، آمریکا و فرانسه تقسیم شد. تصمیم آکادمی سلطنتی علوم سوئد، بازتابی از دورانی است که مرزهای ملی در برابر قدرت اندیشه رنگ میبازند. درنتیجه نظریه «رشد پایدار از دل تخریب خلاق» نگاه تازهای به آینده اقتصاد جهانی میگشاید.
آکادمی سلطنتی علوم سوئد اعلام کرد نیمی از جایزه یک میلیون و دویست هزار دلاری نوبل اقتصاد ۲۰۲۵ به «جوئل موکیر»، اقتصاددان نامدار آمریکایی از دانشگاه نورثوسترن، تعلق گرفته است. پژوهشهای او در زمینه «پیشنیازهای رشد پایدار از رهگذر پیشرفت فناوری» مسیر تازهای برای درک توسعه اقتصادی گشوده است.
نیم دیگر این جایزه نیز به صورت مشترک به «فیلیپ اژیون»، اندیشمند فرانسوی، و «پیتر هاویت»، اقتصاددان برجسته کانادایی، برای ارائه نظریه تأثیرگذار «رشد پایدار از طریق تخریب خلاق» اعطا شد. نظریهای که به گفته کارشناسان، فلسفه نوآوری در اقتصاد مدرن را دگرگون کرده است.
اثبات تاثیر پیشرفت فناوری در کاهش فقر
در مراسم اعلام برندگان نوبل اقتصاد ۲۰۲۵، «جان هاسلر»، رئیس کمیته جایزه نوبل اقتصاد، گفت: «در تقریبا تمام تاریخ بشریت، سطح رفاه از نسلی به نسل بعد تغییری نمیکرد. همچنین متوسط رشد اقتصادی صفر بود. ولی همان طور که پژوهشهای این برندگان نشان داد، این روند در دو قرن اخیر به خاطر پیشرفت فناوری تغییر کرده است. در نتیجه این موضوع باعث کاهش فقر و افزایش سطح رفاه شده است.
انحصار، مانع رشد اقتصادی است
«فیلیپ اژیون»، اقتصاددان فرانسوی و یکی از برندگان نوبل اقتصاد ۲۰۲۵، در مراسم اعلام جوایز بر نقش رقابت آزاد در رشد اقتصادی تاکید کرد. همچنین در این رابطه افزود: «انحصار و اعمال محدودیت بر تجارت آزاد همچون ابری سیاه، مانعی در مسیر رشد اقتصادی است. بسیاری از اقتصادهای پیشرفته از زمان بحران مالی سال ۲۰۰۸ با کند شدن محسوس رشد و بهویژه رکود در بهرهوری مواجه بودهاند.»
او با اشارهای تلویحی به سیاستهای تجاری دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا، در زمینه افزایش تعرفههای گمرکی افزود: «هر اقدامی که مانع آزادی تجارت شود، به رشد اقتصادی آسیب میزند. من ابرهای سیاهی را میبینم که بر فراز آزادی تجارت در حال تجمعاند.»
اژیون همچنین با هشدار درباره خطر انحصار در حوزه فناوری هوش مصنوعی اظهار داشت: «چند شرکت فوقستاره ممکن است همه چیز را در انحصار خود بگیرند. درنتیجه راه ورود نوآوران تازه را سد کنند. اگر سیاستهای رقابتی مناسبی اتخاذ نشود، ظرفیت واقعی هوش مصنوعی برای رشد نیز از بین خواهد رفت.»
در همین راستا، پیشرفت شتابان فناوری هوش مصنوعی طی سالهای اخیر موجب جهش چشمگیر ارزش سهام شرکتهای بزرگ فعال در این حوزه، از جمله انویدیا، مایکروسافت، گوگل و اوپنایآی شده است.
نگاهی به آثار و اقدامات برندگان نوبل اقتصاد ۲۰۲۵
«فیلیپ اژیون» و «پیتر هاویت»، اقتصاددان کانادایی، بهدلیل ابداع مدلی ریاضی برای فرآیند «نابودی از طریق خلاقیت» شناخته میشوند. فرآیندی که در آن ورود محصولات تازه و کارآمدتر به بازار، بهطور طبیعی شرکتها و تولیدکنندگان مدلهای قدیمیتر را از میدان رقابت خارج میکند.
از آثار برجستهی اژیون میتوان کتاب «قدرت نابودی از راه خلاقیت» نام برد. همچنین میتوان به کتاب مشترک او با هاویت با عنوان «نظریه رشد درونزاد» اشاره کرد. آثاری که بهنوعی بنیانگذار درک نوینی از پویایی اقتصاد مدرن به شمار میروند.
مفهوم «نابودی از طریق خلاقیت» در دهههای اخیر به فلسفهی کاری بسیاری از شرکتهای فناوری بزرگ تبدیل شده است. شرکتهایی که با نوآوری و عرضه محصولات انقلابی، رقبای باتجربهی خود را کنار زده و بازارهای جهانی را در دست گرفتهاند.
در همین حال، «جوئل موکیر»، دیگر برنده نوبل اقتصاد ۲۰۲۵، با پژوهشهای خود دربارهی تحولات تاریخی بین سالهای ۱۷۵۰ تا ۱۹۱۴ میلادی نشان داده است که چرا برخلاف موجهای پیشین پیشرفت علمی در چین و جهان اسلام، پیشرفت فناوری در این دوران به روندی مداوم و خودتداومبخش تبدیل شد و در نهایت به انقلاب صنعتی انجامید.
او در کتاب خود با عنوان «یک فرهنگ رشد: ریشههای اقتصاد مدرن» (منتشرشده در سال ۲۰۱۶) بهتفصیل به این موضوع پرداخته است. همچنین نشان داده است که چگونه نگرش فرهنگی به نوآوری، زمینهساز جهش بیسابقه در تاریخ اقتصاد جهان شد.
