گفت‌و‌گوی محمد کشاورززاده، دستیار وزیر امور خارجه ایران در حوزه آمریکا در ارتباط با رابطه ایران و كانادا را در زیر بخوانید:
چرا با اینکه مذاکراتی برای ازسرگیری رابطه دو کشور ایران و کانادا انجام شده، هنوز شاهد تحولی در این حوزه نیستیم؟
کانادایی‌ها ابراز علاقه کردند که رابطه دو کشور را از سر گیرند. این ابراز تمایل در دولت جدید کانادا انجام گرفته و آنها علاقه‌مند هستند که با ایران رابطه داشته باشند.
اصلی‌ترین مانع برای ازسرگیری رابطه ایران و كانادا چیست؟
مشکلی که کانادایی‌ها ایجاد کردند، این بود که مصونیت سیاسی نمایندگان ایران را لغو کردند؛ اگرچه مصونیت دیپلماتیک پابرجاست؛ اما تصویب این قانون در پارلمان این کشور که مصونیت سیاسی نمایندگان کشور ما را لغو کرده، موضوع را سخت کرده است. ما معتقدیم وضعیت ما در رابطه با کانادا باید به شرایط قبل از سال ٢٠١٢ بازگردد. در کانادا حدود ٤٠٠ تا ٥٠٠ هزار ایرانی زندگی می‌کنند که برای انجام تک‌تک کارهای کنسولی‌شان نیازمند به سفر به کشورهای دیگر هستند که هزینه و مشکلات زیادی برای آنها ایجاد می‌کند. ما در تلاش هستیم تا با ازسرگیری روابط، مشکل این شهروندان رفع شود. اگرچه کانادا معتقد است که آنها شهروند کانادا هستند؛ اما چون تابعیت ایرانی دارند، برای برخی مسائل ثبتی مثل ارث، برخی گواهی‌ها و سفر به ایران با مشکل مواجه می‌شوند. درحالیکه دولت کانادا معتقد است که وضعیت شهروندانش برایش مهم است، باید مشکلات این دسته از شهروندانش نیز برایش مهم باشد (البته جمهوری اسلامی ایران دوتابعیتی‌بودن را قبول ندارد و این افراد را شهروند ایرانی می‌داند). این افراد اغلب مجبور می‌شوند برای حل مسائل کنسولی به واشنگتن، مکزیک و حتی کوبا و… سفر کنند. خود شهروندان ایرانی ساکن کانادا در تلاش هستند تا دولت کانادا را متقاعد کنند تا رابطه با ایران را از سر گیرد.
خب مذاکرات ایران و كانادا به کجا رسید؟
ما مذاکرات‌مان را به خوبی انجام داده‌ایم. دو دور هیئت کانادایی به ایران سفر کردند و یک دور مذاکره در اروپا و یک دور مذاکره در نیویورک انجام شد؛ اما کانادایی‌ها به دلیل فشارهایی که وجود دارد، تعلل کرده‌‌اند و متأسفانه این کشور مأمن برخی اختلاسگران ایرانی شده که به آنجا فرار می‌کنند. اگرچه پلیس اینترپل حکم دستگیری این افراد را صادر کرده است؛ اما دولت کانادا در پیگیری ماجرا تعلل می‌کند. همچنین ایران در پیگیری وضعیت چند شهروند ایرانی که در کانادا کشته شده‌‌اند یا مشکل حقوقی دارند، با مشکل مواجه است.
درحالیکه شما توضیح دادید که مذاکرات با حسن نیت انجام شده؛ پس چرا در اجرا اقدامی صورت نگرفته؟
بله، تیم کانادا در مذاکره بسیار مثبت بود؛ اما وقتی کار در پروسه اداری آنها وارد می‌شود، با مشکل مواجه می‌شویم. مشکلات موجود بین دو کشور به ویژه شرایط شهروندان از طریق دفاتر حافظ منافع دو کشور حل‌شدنی نیست؟ نه، برای این موضوع نمایندگان سیاسی و کنسولی دو کشور باید حضور داشته باشند تا به اسناد و مدارک مورد نیاز دسترسی داشته باشند و بتوانند مسائل کنسولی این اتباع را رفع کنند. با اینکه ما با ایالات متحده آمریکا روابط سیاسی نداریم و در شرایط قطع رابطه هستیم، دفتر حافظ منافع ایران در واشنگتن در حال کار است و کارهای کنسولی شهروندان را انجام می‌دهد. خب چنین فرمولی در کانادا هم می‌تواند اجرا شود تا پیش از بازگشایی سیاسی روابط مسائل کنسولی حل‌وفصل شود. رأی دادگاهی در کانادا اموال ایرانی را توقیف کرده است. چه اموالی بود؟ چند ساختمان در حکم حقوقی دادگاه کانادا مطرح شده که یکی از آنها ساختمانی متعلق به وزارت علوم و ساختمان دیگری متعلق به سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی بوده که آنها مدعی هستند که این اموال دیپلماتیک نیست؛ از‌‌این‌رو مصادره شدند؛ اما ما این حکم را قبول نداریم و مطابق قوانین بین‌الملل و کنوانسیون وین، به این حکم اعتراض کرده و وکلای ما در حال پیگیری حقوقی موضوع هستند.
از این ساختمان‌ها چه استفاده‌ای می‌شد؟
این ساختمان‌ها کارکرد فرهنگی داشته و برای ترویج فرهنگ و زبان و ادبیات فارسی استفاده می‌شد؛ اما اقدام دادگاه کانادا درباره حکم مصادره این اموال کاملا مغایر با حقوق بین‌الملل، اصل مصونیت دولت‌ها و رعایت حقوق اماکن دیپلماتیک است.
در دیگر مطلب منتشر شده درباره روابط ایران و كانادا – قفل فروبسته رابطه ایران و كانادا:
ایران و كانادا – اکنون دو سال از روی‌کارآمدن دولت لیبرال جاستین ترودو می‌گذرد که علاقه‌مند به ازسرگیری رابطه با ایران بوده، اما هنوز کلیدی در این قفل نچرخیده است. همه اینها وقتی مسئله‌سازتر می‌شود که ٤٠٠، ٥٠٠ هزار ایرانی مقیم کانادا، برای رفع نیازهای کنسولی و حل مسائل مرتبط با آن، نمی‌توانند هیچ‌گونه خدماتی در این کشور دریافت کنند؛ چون دو کشور در قطع روابط دیپلماتیک به سر می‌برند.
از سوی دیگر، با وجود برخی موضع‌گیری‌های مثبت مبتنی بر ابراز تمایل به ازسرگیری روابط، رأی به مصادره اموال غیردیپلماتیک ایران در کانادا، موضوع را پیچیده‌تر از پیش کرده است.
این در حالی است که ایران این رأی دادگاهی را خلاف موازین بین‌الملل می‌داند و در حال پیگیری حقوقی آن است. از سوی دیگر، ایرانیان مقیم کانادا در قالب تشکل‌هایی تلاش می‌کنند دولت کانادا را مجاب به رفع مشکلات موجود برای ازسرگیری رابطه کنند. به نظر می‌رسد مرگ کاووس سیدامامی، فعال محیط زیست، در زندان که دارای تابعیت ایرانی-کانادایی بوده نیز قفل جدیدی بر روابط دو کشور زده باشد، مانند مصداق پیشین‌اش، مرگ زهرا کاظمی، خبرنگار دوتابعیتی که در دولت دوم اصلاحات، رابطه دو کشور را به کما برد و کانادا را به موتور محرکه قطع‌نامه‌های حقوق‌بشری علیه ایران تبدیل کرد.
قطع رابطه ۱۷ شهریور ٩١ (هفتم سپتامبر ۲۰۱۲) وزارت امور خارجه دولت تندروی وقت کانادا، سفارت خود در تهران را تعطیل کرد. درحالیکه همان روزها در تهران بازار قطع رابطه با انگلیس داغ بود، کانادا کارمندان سفارت ایران در این کشور را «عنصر نامطلوب» توصیف کرد و به همه کارمندان سفارت ایران در خاک کانادا مهلت داد بعد از پنج روز خاک این کشور را ترک کنند. آنها همان زمان حضور ایران در سوریه و تلاش برای حفظ بشار اسد و برنامه هسته‌ای ایران را بهانه این قطع رابطه اعلام کردند. اما از کسی پوشیده نبود که دولت وقت کانادا به‌شدت تحت‌تأثیر اسرائیل و لابی‌های این رژیم بود.
کانادا ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۲ اعلام کرد سفارت ایتالیا در تهران حافظ منافع این کشور در ایران خواهد بود. عمان نیز حافظ منافع تهران در اتاوا شد. اما این دو حافظ منافع نتوانستند رابطه دو کشور را احیا کنند و آنها در حل مسائل کنسولی شهروندان ایرانی در کانادا نیز بی‌اختیار بودند. این قطع رابطه در حالی انجام گرفت که کانادا مابازای شهروندی در داخل خاک ایران ندارد؛ از همین رو به نظر می‌رسد در حل مسئله عجله‌ای ندارد. مصادره اموال خرداد ٩٥ دادگاه عالی اونتاریو، رأی به پرداخت غرامت به قربانیان تروریسم از محل اموال غیردیپلماتیک تهران داد.
درحالیکه وکلای ایران در جلسات این دادگاه، اتهامات مطرح‌شده و ارتباط این حوادث با ایران را رد می‌کردند، دادگاه با رد استدلال آنها، رأی داد که ایران به دلیل آنکه حامی این گروه‌هاست، در برابر اقدامات این گروه‌ها نیز مسئولیت دارد و باید ۱۳ میلیون دلار از محل دارایی‌های ایران به خانواده‌های قربانیان غرامت پرداخت شود. با رأی قاضی گلن هینی، فهرست اموال و دارایی‌های غیردیپلماتیک ایران ازجمله حساب‌های بانکی در اختیار خانواده‌های قربانیان حملات حزب‌الله لبنان و جنبش فلسطینی حماس قرار می‌گیرد. بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، حکم صادرشده را «غیرقابل قبول» خواند و آن را «مغایر با اصول بدیهی حقوق بین‌الملل درباره مصونیت قضائی دولت‌ها و اموال آنها» دانست. مراتب این اعتراض ایران به دولت کانادا منتقل شده و هنوز نیز پرونده این ماجرا مفتوح است.
تلاش‌های نافرجام دیپلماتیک هم‌زمان با این روند حقوقی که از سالها پیش آغاز شده بود، تلاش‌های دیپلماتیک برای ازسرگیری روابط نیز آغاز شد. وزیر خارجه کانادا بهار سال ٩٥ برای اولین‌بار تأیید کرد «تماس‌های اولیه» برای تجدید رابطه ایران و کانادا صورت گرفته است، اما او می‌گفت برای بازگشایی سفارتخانه‌ها هنوز زود است. «گفت‌وگوهای این دو کشور در سطح رسمی آغاز شده است». این گفت وگو بین دو وزیر خارجه در نیویورک و حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل انجام شد. چند روز بعد از این مذاکره دوجانبه که گفته شد در آن درباره مسائل انسان‌دوستانه نیز بحث شده است، هما هودفر، یک شهروند ایرانی- کانادایی که به دلیل اتهاماتی در ایران زندانی بود، آزاد شد. گفته شد این آزادی به دلایل انسان‌دوستانه و بیماری او بوده و این استاد دانشگاه از طریق عمان به کانادا بازگشت. همان زمان سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز با اعلام خبر برگزاری اولین دور مذاکرات نمایندگان ایران و کانادا در چارچوب روابط دوجانبه در نیویورک، گفت: «قطع رابطه بین دو کشور تصمیم غیرمنطقی دولت قبلی بوده و در شرایط جدید بعد از برجام دولت جدید کانادا آمادگی صریح خود را برای اعاده روابط دیپلماتیک اعلام کرد و نخستین دور گفت‌وگوها در نیویورک بین نمایندگان دو کشور انجام شده است. ایران اعلام کرده با توجه به تغییر دولت و سیاست‌های کانادا، ما نیز آمادگی داریم در این مسیر حرکت کنیم، اما طبعا ازسرگیری روابط زمان‌بر خواهد بود.»
این گفت‌وگوها در حالی در نیویورک انجام شد که پیش از آن، جاستین ترودو با اعلام بررسی احتمال ازسرگیری مجدد رابطه با ایران، از بررسی گسترش روابط در جلسات پیش‌روی هیئت وزیران خبر داده بود. این در حالی بود که با اجرائی‌شدن برجام و محدودکردن برخی فعالیت‌های هسته‌ای ایران، کانادا به‌طور محتاطانه از این کار استقبال کرد و نخست‌وزیر اوتاوا این را «در راستای احترام به انتظارات بین‌المللی» دانست. درحالیکه دولت قبلی کانادا، بعد از قطع رابطه با ایران، ارتباط مالی با تهران را نیز تحریم کرده بود، دولت جدید کانادا اعلام کرد که آماده است تحریم‌های اقتصادی علیه ایران را لغو کند. پنجم فوریه ۲۰۱۶ کانادا رسما اعلام کرد تحریم‌های خود علیه ایران را لغو کرده است. در گرماگرم انتخابات ریاست‌جمهوری در خرداد سال گذشته، وزیر خارجه ایران و کانادا با هم در تماس تلفنی برای برگزاری انتخابات در این کشور صحبت کردند. اگرچه ایران به انجام این کار علاقه‌مند بود؛ اما اجرا نشد.
در انتخابات ریاست‌جمهوری ایرانیان مقیم کانادا موفق نشدند آرای خود را به صندوق بیندازند. اگرچه بعد از انتخابات روایت دو کشور متفاوت بود. کانادا گفت که ایران برای انجام این کار باید از قبل‌تر اقدام می‌کرده و ایران گفت که به دلیل لغو مصونیت سیاسی و بازنبودن نمایندگی‌های سیاسی و دیپلماتیک ایران در کانادا و همکاری‌نکردن دولت کانادا، امکان رأی‌گیری از شهروندان ایرانی در کانادا وجود نداشت. اگرچه دو هیئت کانادایی دیگر برای مذاکره با ایران بر سر ازسرگیری روابط به تهران آمدند؛ اما هنوز قفل این در نچرخیده است.
منبع هر دو گزارش: وب سایت خبری و تحلیلی شعار سال با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق، تاریخ 21 فروردین 97
مطالب مرتبط توصیه شده با آخرین تحولات روابط ایران و كانادا:
گزارشی از ابعاد تازه مرگ سید امامی استاد دانشگاه ایرانی – کانادایی / چه گذشت؟ / واکنش کانادا به این اتفاق
مجمع عمومی سازمان ملل متحد به قطعنامه پیشنهادی کانادا علیه ایران، رأی مثبت داد
دیگر مطالب مرتبط توصیه درباره روابط ایران و كانادا را در صفحه سیاسی رسانه هدهد کانادا مطالعه بفرمایید
ایران و كانادا ایران و كانادا
