مهاجرت را شاید بتوان چالش‌برانگیزترین تصمیم برای یک فرد یا خانواده دانست. این امر نه تنها بر خانواده، بلکه بر جامعه پیشین و جامعه جدید نیز اثرگذار است. آگاه بودن از چرایی، چگونگی و اثرات این امر برای تصمیم‌گیری بهتر و مواجه شدن با تبعات آن به فرد و خانواده مهاجر کمک می‌کند.
محمدمهدی محمدزاده؛ تحصیلکرده رشته علوم اجتماعی از ایران با بیش از ۲۰ سال تجربه فعالیت در این زمینه، شما را با مهم‌ترین جنبه‌های مهاجرت آشنا می‌کند. شما می‌توانید از طریق این بخش از رسانه هُدهُد، این مقالات را بخوانید.
مهاجرت از نگاه نظریه‌پردازان علوم اجتماعی و اقتصادی:
در این نوشتار به بررسی پدیده مهاجرت از نگاه اندیشمندان علوم اجتماعی خواهیم پرداخت. هدف از طرح این مسئله، آشنایی هرچه بیشتر مهاجرین به علل و عوامل این پدیده بوده. همچنین نگارنده از این رهگذر در پی شناخت مشکلات آن و ارائه راهکارهای مفید در خصوص رسیدگی به مشکلات مهاجرین بر اساس نظرات حرفه‌ای مددکاری اجتماعی است.
مفهوم مهاجرت ابتدا در ذهن، جابجایی جفرافیایی جمعیت را تداعی می‌کند. به همین دلیل است که متخصصین علوم جفرافیا این مفهوم را در حوزه جفرافیای سیاسی قرار می‌دهند. تاثیرگذاری جابجایی جمعیت در همه حوزه‌ها باعث شده است که اندیشمندان علوم مختلف به فراخور نیاز جامعه و حوزه تخصصی خود به آن پرداخته و اثرات آن را از منظر تخصصی خود بررسی نمایند.
تعریف مهاجرت
جابجایی دایمی یا موقتی جمعیت به لحاظ موقعیت‌های مکانی چه در حوزه جغرافیایی یک کشور و چه در بین کشورهای مختلف را مهاجرت می‌گویند. در این تعریف ساده، مباحث مهمی نهفته است که آگاهی از آنها برای مهاجران، که خود بخشی از تعریف هستند بسیار مفید و درعین حال راهگشا است. مفید از این منظر که افزایش آگاهی در این حوزه برای مهاجرین لازم و ضروری است. راهگشا از این جهت که برای تصمیم‌گیری در این امر کمک شایانی به مهاجر می‌کند.
علل مهاجرت به طور عام
این علل به دو دسته نقسیم می‌شوند :
علل ایجاد مهاجرت در کشور مبداء:
- اقتصادی
- فرهنگی
- اجتماعی
- سیاسی
علل ایجاد مهاجرت در کشور مقصد:
- اقتصادی
- فرهنگی
- اجتماعی
- سیاسی
تقسیم‌بندی فوق یک تقسیم‌بندی کلی است که به منظور دسته‌بندی بهتر مطالب ارائه می‌شود. می‌توان تقسیم‌بندی‌های دیگری نیز ارائه نمود.
-
فقر اقتصادی
فقر؛ یکی از عوامل مهم مهاجرت در جامعه مهاجرفرست تعریف می‌شود. این عامل در جامعه باعث می‌شود که نیروی کار ماهر به منظور بهبود شرایط زندگی خود به جامعه‌ای دیگر می‌رود که شرایط بهتری را برای او رقم می‌زند. لذا شرط اول در این نوع هجرت، خلاصی از فقر و ایجاد شرایط بهتر زندگی می‌باشد. کسب درآمد بهتر هدف مهاجر است و تلاش می‌کند به مقصدی برود که در این زمینه دارای شرایط بهتری است.
-
بیکاری
بیکاری؛ یکی دیگر از عوامل مهم و اثر گذار در امر مهاجرت است. ناتوانی دولت‌ها در کشورهای مهاجر فرست در زمینه ایجاد اشتغال، اشتغال مناسب با درآمد کافی و ایجاد استقلال مالی در خانواده‌ها و جلوگیری از چنداشتغالی، شرایطی را فراهم می‌آورد که نیروهای متخصص علیرغم میل باطنی جلای وطن کرده و در سرزمین جدید به دنبال رفع نیازهای خود باشند. این نوع مهاجرت‌ها با استقبال کشورهای مهاجرپذیر مواجه شده است. این کشورها با جذب نیروهای آموزش دیده کشورهای مهاجرفرست، اقتصاد خود را شکوفا می‌کنند. تامین نیرو به این شیوه برای آنها منافع زیادی داشته که از آن جمله می‌توان به کاهش هزینه‌های آماده‌سازی نیروها و دستمزدهای پایین‌تر نیروهای مهاجر اشاره کرد.
-
عوامل فرهنگی
وجود محدودیت‌های فرهنگی و عدم شاخص‌های توسعه‌یافتگی فرهنگی در جوامع مهاجرفرست موجبات کوچ نیروهای متخصص را فراهم می‌آورد. از جمله عوامل مهم در این مقوله می‌شود به عدم آزادی‌های فردی و مدنی، اجبار افراد به رعایت اعتقادات مذهبی خاص، توسعه اندیشه‌های انحصارطلبانه و عدم توجه به نیازهای فکری انسانها در زمینه‌های مختلف اشاره نمود. سستی در بنیادهای فکری و فرهنگی جامعه و عدم توجه حکومت‌ها به ارزش‌های انسانی و حقوق بشر در این مقوله تعریف می‌شوند.
-
جنگ
این عامل را می‌توان به جرأت از عوامل اثرگذار و مهم در طول تاریخ زندگی بشر در این کره خاکی دانست. این عامل بیشترین اثر را در نوع مهاجرت‌های اجباری داشته است. اگر هر عامل دیگری نتواند گروه‌های مستعد را به مهاجرت وادار کند، این عامل بی‌درنگ آنها را به مهاجرت وا می‌دارد.
-
سیاست
اختلافات سیاسی بین مردمان یک کشور با حاکمان نیز یکی از عوامل مهاجرت محسوب می‌شود. این عامل به دلیل خطرهایی که از طرف حکومت‌ها برای مخالفین ایجاد می‌شود، از عوامل اثر گذار و مهم محسوب می‌شود. عدم رعایت حقوق مردم از طرف حکومت‌های خودکامه و اجبار مخالفین به تمکین از شرایط حاکم و اعلام رضایت از وضعیت موجود، مخالفین را مجبور به ترک سرزمینی می‌کند که در واقع‌سرزمین آبا و اجدادی‌شان می‌باشد.
-
عدم توجه به نیروهای متخصص در کشورهای مهاجرفرست
متأسفانه در کشورهای توسعه‌نیافته، حکومت‌ها براساس شایسته‌سالاری اداره نمی‌شوند. در اینگونه کشورها نیروها بر اساس رابطه‌ای که با مراکز قدرت دارند بکارگیری می‌شوند و جایی برای بکارگیری نیروهای متخصص باقی نمی‌ماند. در این شرایط اگر هم متخصصان بکارگیری شوند، مجبورند با مدیران نالایق کار کنند و این خود باعث ایجاد نارضایتی و تصمیم نیروهای متخصص برای مهاجرت می‌شود.
-
عدم توجه به مقوله علم و پژوهش در کشورهای مهاجرفرست
عدم فضای علمی و پژوهشی یکی از مواردی است که نیروهای تحصیل کرده و علاقمند به فعالیت‌های علمی و پژوهشی را تشویق می‌کند که برای بدست آوردنش جلای وطن کنند.
-
تجارت
انجام امور تجاری نیز یکی از علل تاثیرگذاری است که فعالین این بخش اقتصادی را به مهاجرت علاقمند می‌کند.
مدلهای طرح شده برای تبیین مهاجرت توسط اندیشمندان علوم اجتماعی واقتصادی
نظریه‌پردازان علوم مختلف به منظور ارائه نظریه‌های خود آنها را در قالب مدلهای منظم و قابل تحلیل ارائه می‌کنند. نظریه‌پردازان مهاجرت نیز از این قاعده مستثنی نیستند. به منظور آشنایی بیشتر در ادامه به ارائه برخی از مدلهای مهاجرت می‌پردازیم.
-
مدل جاذبه و دافعه
این مدل در اواخر قرن نوزدهم میلادی مطرح و در واقع اولین دیدگاه نظری در مورد جابجایی جفرافیایی انسانها می‌باشد. در این مدل نظریه‌پردازان عواملی را مطرح می‌کنند که تحت عوامل دافعه از مبداء مهاجرت و عوامل جاذبه در مقصد مهاجرت به آن اشاره شده است.
عوامل طرح شده در این مدل به دو دسته کلی تقسیم شده‌اند.
- عوامل دافعه : عواملی هستند که انسانها را وادار به مهاجرت می‌نماید و معمولاً در مبداء مهاجرت موجب ایجاد حرکت در جمعیت به سوی جوامع دیگر می‌شود.
- عوامل جاذبه : این عوامل مربوط به جامعه مقصد می‌باشد. وجود بسیاری از عوامل در جامعه مقصد بهانه‌ای می‌شود که به عنوان مقصد مهاجرین در نظر گرفته شود.
مدل راونشتاین( Ravenstien )
در سال ۱۸۸۵ مقاله ای تحت عنوان “قوانین مهاجرت” توسط راونشتاین ارائه گردید که عوامل زیر را در آن دخیل می‌دانست:
-
مهاجرت و مسافت:
وی معتقد است کوتاهی مسافت یکی از عوامل مؤثر در مهاجرت می‌باشد. مهاجرین معمولاً مسافت‌های کمی را طی می‌کنند تا به جامعه مقصد موردنظر خود برسند. وی معتقد است افزایش مسافت میزان این جابجایی را کاهش می‌دهد. به نظر وی میزان هجرت با فاصله رابطه معناداری دارد. در این مدل اعتقاد بر این است که کوتاهی مسافت در این امر باعث شود که زنان در این نوع مهاجرت‌ها بر مردان فزونی داشته باشند. در مسافت‌های کوتاه زنان بیشترین آمار را به خود اختصاص می‌دهند.
-
مهاجرت مرحله‌ای:
به اعتقاد راونشتاین مهاجرت مرحله‌ای است. به این معنا که جهت مهاجرت از روستاها به سمت شهرهایی می باشد که عمدتاً مراکز تجاری و صنعتی را در خود جای داده اند. در این فرآیند روستائیان روستاهای دور دست جای روستائیانی را که مهاجرت کرده‌اند را می‌گیرند.
-
اختلاف روستا و شهر:
امکانات گسترده و خدمات شهری یکی از عوامل اثرگذار در جابجایی روستائیان به شهرها می‌باشد. بر اساس این مدل هر چه تفاوت بین شهر و روستا کمتر باشد، احتمال این جابجایی کمتر خواهد بود. لذا شهرنشینان از روستاییان کمتر به مهاجرت می‌اندیشند.
-
جریان و ضد جریان:
به اعتقاد راونشتاین هر جریان اصلی مهاجرت در دل خود یک جریان جبرانی (ضد مهاجرت) را می‌پروراند.
-
توسعه و پیشرفت تکنولوژی:
به نظر راونشتاین با توسعه و پیشرفت تکنولوژی درجامعه بشری، مهاجرت افزایش داشته است. در واقع وجود تکنولوژی دسترسی انسان را به جامعه مقصد ساده‌تر می‌کند و خود به عنوان یک عامل جاذبه عمل می‌کند.
-
انگیزه‌های اقتصادی:
انگیزه‌های اقتصادی نیز در این مدل مورد توجه قرار گرفته است. در این خصوص می‌توان به وجود قوانین تبعیض‌آمیز، مالیات‌های سنگین، عدم وجود امکانات سرمایه‌گذاری و غیره، همچنین عدم وجود جاذبه‌های اقلیمی، شرایط اجتماعی نامساعد و وجود اجبار می‌توان اشاره کرد.
به اعتقاد راونشتاین، پشت فرآيند مهاجرت عقلانیت نهفته است. افراد در يک تصمیم عقلايی مبنى بر محاسبۀ هزينه‌ها و سودهاى این امر، تصمیم مي‌گیرند. به نظر وی با ترکیب عوامل اقتصادى در مبدأ به عنوان عوامل رانشی و عوامل کششی در مقصد، جريان مهاجرت تا حد زيادي توضیح داده می‌شود.
این مدل تا مدتها تنها مدل مطرح در حوزه‌های علمی بود، هر چند مورد اعتراض نیز قرار گرفت. ولی توسط اندیشمندانی مانند اورت اس لی توسعه یافت.
(ادامه دارد)
- عضویت در کانال تلگرام رسانه هدهد کانادا
- اخبار روز کانادا و اخبار مهاجرت کانادا را در رسانه هدهد دنبال کنید
- هم اکنون شما هم عضو هفته نامه رسانه هدهد کانادا شوید
